উত্তৰ-পূৱ মহাকাশ প্ৰায়োগিকী কেন্দ্ৰ (North East Space Application Centre (NESAC))ই চিনাক্ত কৰা ২৭১টা জলাশয় পুনৰুদ্ধাৰৰ বাবে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে অসম ৰাজ্যিক চৰকাৰক ডিচেম্বৰৰ ভিতৰত এটা ধাৰণা পত্ৰ প্ৰস্তুত কৰিবলৈ নিৰ্দেশ প্ৰেৰণ কৰিছে।
আৰ্দ্ৰভূমি কি?
ৰামছাৰ চুক্তি (Ramsar Convention) অনুসৰিঃ
জলাহভূমি (Marsh), দলদলি (fen) বা পিতনি (peatland), যিবোৰ প্ৰাকৃতিক বা কৃত্ৰিমভাৱে সৃষ্ট তথগ স্থায়ী বা অস্থায়ী, স্থিৰ বা প্ৰৱাহিত, সতেজ, ব্ৰেকিছ (brackish) বা লুণীয়া জলৰাশিযুক্ত, সামুদ্ৰিক অঞ্চলসমূহত নিম্নভাটাৰ সময়ত ছয় মিটাৰতকৈ অগভীৰ সামুদ্ৰিক জলৰাশি – আটাইকে সাঙুৰি আৰ্দ্ৰভূমি বোলা হয়।
জলাশয়ৰ প্ৰকাৰসমূহ
- মানৱ নিৰ্মিত আৰ্দ্ৰভূমি : জল সংৰক্ষণ, মৎস্য উৎপাদন বা মনোৰঞ্জনৰ বাবে মানুহে আৰ্দ্ৰভূমি নিৰ্মাণ কৰে । উদাহৰণস্বৰূপে, জলাশয়, মীনপালন পুখুৰী, লোণ উৎপাদন অঞ্চল আৰু বান্ধ আদি।
- হ্ৰদ (Lakes) : সতেজজলৰাশিৰ বাসস্থান হিচাপে বিভিন্ন হ্ৰদসমূহে বিশ্বজুৰি স্থলীয় আৰু জলজ জীৱনক সমৰ্থন জনায়।
- নদীৰ প্লাৱনভূমি (River Floodplains) : সময়ে সময়ে বানপানীৰ সন্মুখীন হোৱা নদী কাষৰীয়া ভূমিক প্লাৱনভূমি বোলে। যেনে, যমুনাৰ প্লাৱনভূমিয়ে দিল্লীক পানী যোগান ধৰে।
- অশ্বখুৰা হ্ৰদ (Ox-Bow Lakes) : সাধাৰণতে গংগা আৰু ব্ৰহ্মপুত্ৰ অৱবাহিকাত পোৱা নদীৰ সৰ্পিল গতিধাৰাৰ পৰা কাঁচি-জোন আকৃতিৰ হ্ৰদ সৃষ্টি হয়।
- জলাহভূমি (Marshes) : ভূপৃষ্ঠীয় জলপ্ৰবাহ, ভূগৰ্ভস্থ জলৰাশি, বা জোৱাৰৰ দ্বাৰা পোষিত তৃণ-অধ্যুষিত জলাশয়ক জলাহভূমি বোলে। যেনে, বিহাৰৰ কানৱাৰ ঝিল।
- মোহনা (Estuaries) : উৰিষ্যাৰ চিল্কাহ্ৰদ (Chilika lagoon)ৰ দৰে তৰাং পানীৰ অঞ্চলক মোহনা বোলে যি স্থানত নদীবোৰ গৈ সাগৰত মিলিত হয়।
- জলাশয় (Swamp) : দুৰ্বল নিষ্কাশনৰ সৈতে উদ্ভিদ-প্রধান জলসঞ্চিত ভূ-অৱয়ব। এই শ্ৰেণী ভাৰত আৰু বাংলাদেশৰ সুন্দৰবনৰ দৰে মেনগ্ৰোভ (mangrove) জলাশয় অন্তৰ্ভুক্ত হৈ আছে।
জলাশয়ৰ গুৰুত্ব
- বিভিন্ন উপকাৰিতাঃ জলাশয়সমূহে সতেজ পানী, খাদ্য, বানপানী নিয়ন্ত্ৰণ আৰু জলবায়ু পৰিৱৰ্তন প্ৰশমনৰ দৰে অত্যাৱশ্যকীয় সম্পদ-সুবিধা প্ৰদান কৰে।
- জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ আশ্ৰয়স্থলঃ জলাশয়সমূহ বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ উদ্ভিদ, প্ৰাণী আৰু পৰিভ্ৰমী চৰাইৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ বাসস্থান।
- বহনক্ষম পৰ্যটনঃ জলাশয়সমূহে স্থানীয় সম্প্ৰদায়ক উপকৃত কৰাৰ লগতে বিনোদন আৰু শিক্ষাক সমৰ্থন জনায়।
- জল শুদ্ধকৰণঃ জলাশয়ে জলৰাশিৰ গুণগত মান বৃদ্ধি কৰি প্ৰাকৃতিক পৰিশোধক হিচাপে কাৰ্য সম্পাদন কৰে।
- জলবায়ু আৰু বানপানী নিয়ন্ত্ৰণঃ জলাশয় সমূহে জলপ্ৰৱাহ নিয়ন্ত্ৰণ কৰা, বানপানী প্ৰতিৰোধ কৰা আৰু জলবায়ু সুস্থিৰ কৰাত অৰিহণা যোগায়।
- উপকূলীয় সুৰক্ষাঃ জলাশয়সমূহে ভূমিক্ষয় আৰু প্ৰদূষকৰ বিৰুদ্ধে মুক্তাঞ্চল হিচাপে কাৰ্য সম্পাদন কৰে।
- আনুবংশিক সংৰক্ষণঃ জলাশয়সমূহে ধানকে ধৰি উদ্ভিদ প্ৰজাতিৰ আনুবংশিক বৈচিত্ৰ্য সংৰক্ষণ কৰাত প্ৰভূত অৱদান আগবঢ়ায়।
চৰকাৰী পদক্ষেপসমূহ
- ৰামছাৰ সন্মিলন (Ramsar Convention) : ৰামছাৰ সন্মিলনৰ অন্যতম স্বাক্ষৰকাৰী ৰাষ্ট্ৰ ভাৰতে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় গুৰুত্বপূৰ্ণ জলাহভূমিসমূহৰ বিজ্ঞ ব্যৱহাৰ মনোনীত আৰু প্ৰসাৰ কৰি আহিছে।
- ২০২৪ চনৰ আগষ্ট মাহলৈকে ভাৰতত ৮৫টা ৰামছাৰ স্থান ঘোষিত হৈছে।
- অসমৰ একমাত্ৰ ৰামছাৰ স্থানঃ দীপৰ বিল
- ১৯৮৫-৮৬ চনত আৰম্ভ কৰা ৰাষ্ট্ৰীয় জলাভূমি সংৰক্ষণ কাৰ্যসূচী (National Wetlands Conservation Programme (NWCP)) ই বিত্তীয় আৰু কাৰিকৰী সহায়ত ৰাষ্ট্ৰ নেতৃত্বাধীন জলাহভূমি সংৰক্ষণক সমৰ্থন কৰে।
- আৰ্দ্ৰভূমি নিয়মাৱলী, ২০১৭ (Wetlands Rules, 2017) : এই নিয়মাৱলীয়ে সংৰক্ষণৰ সৈতে উন্নয়নৰ ভাৰসাম্য বজাই ৰাখি ৰাষ্ট্ৰক আৰ্দ্ৰভূমি চিনাক্তকৰণ আৰু সুৰক্ষা সম্পৰ্কীয় নীতি-নিৰ্দেশনা আগবঢ়ায়।
- মণ্ট্ৰেক্স ৰেকৰ্ড (Montreux Record) : পাৰিপাৰ্শ্বিক পৰিৱৰ্তনৰ বাবে জৰুৰী মনোযোগৰ প্ৰয়োজন হোৱা কেওলাদেও ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান আৰু লোকটক হ্ৰদৰ দৰে জলাশয়সমূহ এই লেখতালিকাভুক্ত হৈ আছে।
- সম্প্ৰদায়সমূহৰ অংশগ্ৰহণঃ চৰকাৰ নেতৃত্বাধীন আৰ্দ্ৰভূমি সংৰক্ষণ প্ৰচেষ্টাসমূহে স্থানীয় সম্প্ৰদায়ক সংৰক্ষণৰ সৈতে জড়িত কৰে, তেওঁলোকৰ জ্ঞানক স্থায়ী প্ৰভাৱৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰে।
- গৱেষণা আৰু শিক্ষাঃ সংলগ্নিত গৱেষণা আৰু শিক্ষাই জলাহভূমিৰ গুৰুত্ব আৰু ভাবুকিৰ ওপৰত গৱেষণা আৰু সজাগতা পদক্ষেপসমূহক সমৰ্থন কৰে।
জলাশয় অঞ্চলত জলৰাশি হৈছে পৰিৱেশ আৰু ইয়াৰ লগত জড়িত উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ জীৱন নিয়ন্ত্ৰণকাৰী প্ৰাথমিক কাৰক। ইয়াত জলস্তৰ ভূমি পৃষ্ঠত বা ভূ-পৃষ্ঠৰ কাষৰত থাকে, বা অথবা ভূমিভাগ জল-আবৃত হৈ থাকে।
