বিভিন্ন স্তৰত মহিলা ন্যায়াধীশৰ অনুপাতত উল্লেখযোগ্য বৈষম্যৰ সৈতে ভাৰতৰ ন্যায়পালিকাত মহিলাৰ প্ৰতিনিধিত্ব যথেষ্ট তাকৰ। জিলা ন্যায়পালিকাত মহিলাৰ নিযুক্তিৰ ক্ষেত্ৰত কিছু অগ্ৰগতি পৰিলক্ষিত হোৱাৰ স্বত্ত্বেও মহিলাসকলে আইনী বৃত্তিৰ ভিতৰত প্ৰৱেশ কৰা, অগ্ৰসৰ হোৱা আৰু সমৃদ্ধি লাভ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত বহুতো প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হয়।
ন্যায়পালিকাত মহিলাৰ প্ৰতিনিধিত্বৰ সাম্প্ৰতিক অৱস্থা
- ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ “ন্যায়পালিকাৰ অৱস্থা” (State of the Judiciary) ৰ প্ৰতিবেদন (২০২৩) অনুসৰি জিলা ন্যায়পালিকাত মাত্ৰ ৩৬.৩% মহিলা আছিল।
- ১৪ খন ৰাজ্যত, দেৱানী ন্যায়াধীশ (কনিষ্ঠ) বিভাগত নিযুক্তি পোৱা প্ৰাৰ্থীসকলৰ ৫০% তকৈ অধিক মহিলা আছিল।
- ২০২৪ চনৰ জানুৱাৰী মাহলৈকে
- উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশসকলৰ ১৩.৪% হৈছে মহিলা।
- উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশসকলৰ ৯.৩% হৈছে মহিলা।
- বিহাৰ, ছত্তীশগড়, ঝাৰখণ্ড, মণিপুৰ, মেঘালয়, উৰিষ্যা, ত্ৰিপুৰা আৰু উত্তৰাখণ্ডৰ দৰে ৰাজ্যসমূহত কোনো মহিলা ন্যায়াধীশ নাই বা মাত্ৰ এজনহে আছে।
- বাৰ কাউন্সিলত পঞ্জীয়নভুক্ত মুঠ অধিবক্তাৰ ১৫.৩% মহিলা। (২০২২ চনৰ তথ্য).
ন্যায়পালিকাত প্ৰৱেশৰ ক্ষেত্ৰত মহিলাসকলৰ বাবে প্ৰত্যাহ্বান আৰু ৰোধক
- প্ৰৱেশ-স্তৰৰ ব্যৱস্থাঃ মুখ্যতঃ আইনী বৃত্তিত মহিলাৰ প্ৰৱেশ বৃদ্ধিৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হয় কিন্তু ই দীৰ্ঘম্যাদী ধাৰণ আৰু বিকাশৰ বাবে পৰ্যাপ্ত নহয়।
- কুপি (funnel) প্ৰভাৱঃ বদলীকৰণ নীতি আৰু সহায়হীন পৰিৱেশে মহিলাসকলৰ বাবে উচ্চ ন্যায়পালিকা পৰ্যায়লৈ আগবাঢ়ি যোৱাত ৰোধকৰ সৃষ্টি কৰে।
- কৰ্মক্ষেত্ৰৰ সংস্কৃতিঃ মহিলাসকলে পক্ষপাতিত্ব, কঠোৰ কৰ্ম পৰিস্থিতি, আৰু পেছাদাৰী আৰু প্ৰাথমিক যত্নকৰ্তাৰ দ্বৈত ভূমিকাৰ প্ৰতি সংবেদনশীলতাৰ অভাৱৰ সন্মুখীন হয়।
- আন্তঃগাঁথনিৰ ব্যৱধানঃ সমীক্ষাবোৰে বহুতো আদালতত মহিলাৰ বাবে সমৰ্পিত শৌচাগাৰৰ অভাৱ, পৰিয়ালৰ কৰ্মচাৰী বা অধিবক্তাৰ অভাৱ, আৰু সীমিত সা-সুবিধাৰ দৰে দুৰ্বলতাসমূহ আঙুলিয়াই দিয়ে।
নীতিগত হস্তক্ষেপৰ প্ৰয়োজনীয়তা
- মহিলা সমৰ্থক নীতিঃ সহায়ক কৰ্ম-পৰিস্থিতি সৃষ্টি কৰা, পৰ্যাপ্ত মাতৃত্বৰ সুবিধা প্ৰদান কৰা, আৰু উন্নত আন্তঃগাঁথনিৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়াৰ প্ৰয়োজন।
- পৰিয়াল-অনুকূল ব্যৱস্থাঃ যত্নশীল হিচাপে মহিলাৰ ভূমিকাক সমৰ্থন কৰিবলৈ পৰিয়ালৰ কৰ্মচাৰী, দিনতীয়া-যত্ন কেন্দ্ৰ (Day-care Centre) আৰু নমনীয় কৰ্ম-সময়ৰ দৰে অত্যাৱশ্যকীয় সুবিধাৰ প্ৰয়োজন।
- কাৰ্য্যকৰীকৰণৰ ব্যৱধানসমূহঃ বৃহত্তৰ প্ৰতিনিধিত্বৰ বাবে সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ, নিযুক্তি আৰু পদোন্নতিৰ ক্ষেত্ৰত মহিলা-কেন্দ্ৰিক দৃষ্টিভংগীৰ অন্তৰ্ভুক্তিৰ দৰে ধাৰাবাহিক নীতিগত প্ৰচেষ্টাৰ প্ৰয়োজন।
উন্নত প্ৰতিনিধিত্বৰ বাবে পৰামৰ্শসমূহ
- মহিলা-নিৰ্দিষ্ট নীতিঃ নিৰাপত্তা, মাতৃত্বৰ সুবিধা, আৰু আন্তঃগাঁথনিগত উন্নতিৰ দৰে ঠিকনাৰ প্ৰয়োজনীয়তা (যেনে, প্ৰসাধনাগাৰ, ওমলা-গৃহ আদি) আছে।
- সামগ্ৰিক সংস্কাৰঃ লিংগ সংবেদনশীল প্ৰশিক্ষণ আৰু সজাগতা অভিযান সমগ্ৰ ন্যায়পালিকাত একত্ৰিত কৰা উচিত।
- প্ৰতিকধাৰণ আৰু জীৱিকাৰ প্ৰগতিৰ ওপৰত গুৰুত্ব প্ৰদান : উচ্চ ন্যায়পালিকাৰ ভূমিকাত মহিলাৰ উপস্থিতি বৃদ্ধিৰ বাবে পদোন্নতি আৰু প্ৰতিকধাৰণৰ বাবে লিংগ-সংবেদনশীল নীতি ৰূপায়ণ কৰাটো অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ।
ন্যায়পালিকাত মহিলাৰ সীমিত প্ৰতিনিধিত্ব প্ৰসংগৰ মোকাবিলা কৰিবলৈ, লিংগ-সংবেদনশীল সংস্কাৰ, মহিলা-সমৰ্থক কৰ্মক্ষেত্ৰৰ নীতি, আৰু পৰিয়াল-অনুকূল ব্যৱস্থাকে ধৰি নীতিগত হস্তক্ষেপৰ প্ৰয়োজন। এই পৰিৱৰ্তনে ন্যায়পালিকাত মহিলাসকলৰ অধিক ধাৰণ ক্ষমতা আৰু প্ৰগতি নিশ্চিত কৰি অধিক ন্যায়সংগত আইনী ব্যৱস্থা গঢ়ি তুলিব পাৰে।
