প্ৰধানমন্ত্ৰী জন ধন যোজনা
- ভাৰত চৰকাৰৰ ৰাষ্ট্ৰীয় বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি অভিযানৰ (National Mission for Financial Inclusion)ৰ অধীনত ২০১৪ চনৰ ২৮ আগষ্টত প্ৰধানমন্ত্ৰী জন ধন যোজনা (Pradhan Mantri Jan Dhan Yojana (PMJDY)) আৰম্ভ কৰা হৈছিল।
- ইয়াৰ জৰিয়তে বেংকিং সুবিধাসমূহৰ সাৰ্বজনীন প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰা আৰু বেংকৰ সুবিধা নথকা লোকসকলৰ মাজত বিত্তীয় সাক্ষৰতা বৃদ্ধি কৰাৰ লক্ষ্য ৰখা হৈছে।
উদ্দেশ্যঃ
- প্ৰতিটো পৰিয়ালৰ বাবে বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি আৰু মৌলিক বেংকিং সেৱাৰ উপলব্ধতা নিশ্চিত কৰা।
- ডেবিট কাৰ্ড, অভাৰড্ৰাফ্ট সুবিধা, আৰু ক্ৰেডিট, বীমা আৰু পেন্সনৰ সুবিধাৰ লগতে প্ৰতিটো পৰিয়ালৰ বাবে এটা বেংক একাউণ্ট প্ৰদান কৰা
মূল বৈশিষ্ট্যসমূহঃ
- শূন্য-উদ্ধৃত সঞ্চয় একাউণ্ট (Zero-Balance Savings Account) : ই জনসাধাৰণক ন্যূনতম উদ্ধৃত বজাই ৰখাৰ প্ৰয়োজন নোহোৱাকৈ মৌলিক সঞ্চয় একাউণ্ট খুলিবলৈ অনুমতি দিয়ে।
- ৰুপে ডেবিট কাৰ্ড (RuPay Debit Card) : ই নগদহীন লেনদেন আৰু মৌলিক বেংকিংৰ বাবে এক স্থানীয় ডেবিট কাৰ্ড প্ৰদান কৰে।
- অভাৰড্ৰাফ্ট সুবিধা (Overdraft Facility) : ছয় মাহৰ সন্তোষজনক হিচাপ-পত্ৰ পৰিচালনাৰ পিছত ১০,০০০ টকালৈকে অভাৰড্ৰাফ্ট সুবিধা উপলব্ধ।
- দুৰ্ঘটনা বীমা (Accidental Insurance) : ১ লাখ টকাৰ বিনামূলীয়া দুৰ্ঘটনা বীমা আৱৰণ (২৮ আগষ্ট, ২০১৮-ৰ পিছত খোলা একাউণ্টৰ বাবে ২ লাখ টকা)
- জীৱন বীমা আৱৰণঃ ২৬ জানুৱাৰী, ২০১৫-ৰ আগতে একাউণ্ট খোলা হিতাধিকাৰীসকলৰ বাবে ৩০,০০০ টকাৰ এককালীন জীৱন আৱৰণ।
- প্ৰত্যক্ষ লাভ হস্তান্তৰ (DBT) : ই ৰাজসাহায্য আৰু কল্যাণমূলক সুবিধাসমূহৰ প্ৰত্যক্ষ হস্তান্তৰকৰণৰ সুবিধা প্ৰদান কৰে।
সাফল্য (শেহতীয়া তথ্য অনুসৰি)
- বৰ্তমানলৈকে প্ৰধানমন্ত্ৰী জন ধন যোজনাৰ অধীনত ৫০ কোটিৰো অধিক একাউণ্ট খোলা হৈছিল, যাৰ ৫৬% গ্ৰাম্যাঞ্চলৰ আছিল।
- এই আঁচনিৰ লাভালাভকাৰীসকলৰ এক বৃহৎ অংশ হৈছে মহিলা, যিয়ে লিংগ-অন্তৰ্ভুক্তিমূলক বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি (gender-inclusive financial inclusion) গঢ়ি তোলাত আঁচনিখনৰ সফলতা প্ৰতিফলিত কৰে।
- আঁচনিৰ অধীনত মুঠ জমাৰ ক্ষেত্ৰত উল্লেখযোগ্য বৃদ্ধি পাই সৰ্বমুঠ জমা ধন ২ লাখ কোটি টকাতকৈ অধিক হৈছে।
প্ৰভাৱ আৰু উপকাৰঃ
- বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তিঃ ইয়াৰ জৰিয়তে বেংকৰ সুবিধা নথকা লাখ লাখ লোকক, বিশেষকৈ গ্ৰাম্য অঞ্চলত, আনুষ্ঠানিক বিত্তীয় খণ্ডলৈ অনা হৈছিল।
- সঞ্চয় বৃদ্ধিঃ প্ৰধানমন্ত্ৰী জন ধন যোজনাই বিশেষকৈ অৰ্থনৈতিকভাৱে দুৰ্বল শ্ৰেণীৰ মাজত সঞ্চয়ৰ অভ্যাসক উৎসাহিত কৰিছে।
- মহিলাৰ অৰ্থনৈতিক সবলীকৰণঃ একাউণ্টধাৰীসকলৰ এক বৃহৎ শতাংশ হৈছে মহিলা, যিয়ে লিংগ সবলীকৰণক সমৰ্থন কৰে।
- উন্নত স্বচ্ছতা আৰু দক্ষতাঃ প্ৰত্যক্ষ লাভ হস্তান্তৰৰ জৰিয়তে চৰকাৰী ৰাজসাহায্য আৰু কল্যাণমূলক পৰিশোধৰ গাফিলতি হ্ৰাস কৰা হৈছে।
- বিত্তীয় সাক্ষৰতা বৃদ্ধিঃ বেংকিং সেৱা আৰু বিত্তীয় ব্যৱস্থাপনাৰ বিষয়ে সজাগতা বৃদ্ধি পাইছে।
প্ৰত্যাহ্বানঃ
- কিছুমান হিতাধিকাৰীৰ মাজত অল্প-ব্যৱহাৰজনিত কাৰণত বাবে নিষ্ক্ৰিয় একাউণ্টৰ সমস্যাই গা কৰি উঠিছে।
- ই দূৰৱৰ্তী অঞ্চলসমূহত কাৰ্যকৰী প্ৰত্যাহ্বান আৰু অব্যাহত বিত্তীয় সাক্ষৰতা নিশ্চিত কৰাত কিছু প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হৈছে।
- একাউণ্টৰ ব্যৱহাৰ সহজ কৰি তুলিবলৈ প্ৰযুক্তিগত আৰু আন্তঃগাঁথনিগত বাধা দূৰ কৰাৰ প্ৰয়োজন আছে।
ভৱিষ্যত কাৰ্যপন্থা:
- সক্ৰিয় একাউণ্ট ব্যৱহাৰক উৎসাহিত কৰিবলৈ বিত্তীয় সাক্ষৰতা উন্নত কৰা উচিত।
- দূৰৱৰ্তী অঞ্চলসমূহত সুগম্যতা উন্নত কৰিবলৈ ডিজিটেল বেংকিং ব্যৱহাৰ কৰা উচিত।
- বৰ্ধিত উপযোগিতাৰ বাবে অধিক কল্যাণমূলক আঁচনিৰ সৈতে প্ৰধানমন্ত্ৰী জন ধন যোজনাৰ হিচাপ-পত্ৰসমূহক একত্ৰিত কৰা উচিত।
বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তিৰ ক্ষেত্ৰত এক যুগান্তকাৰী পদক্ষেপ হিচাপে প্ৰধানমন্ত্ৰী জন ধন যোজনাই আনুষ্ঠানিক বেংকিং সেৱা প্ৰদান কৰি লাখ লাখ লোকক সবলীকৰণ কৰে। ই সমগ্ৰ ভাৰতত অৰ্থনৈতিক উত্থান আৰু আৰ্থ-সামাজিক সমতাৰ ক্ষেত্ৰত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰি আছে।
