ভাৰতীয় প্ৰক্ষাপটত এক বিতৰ্কিত বিষয় হিচাপে, বৈবাহিক ধৰ্ষণৰ প্ৰসংগই, বিবাহৰ অভ্যন্তৰত সন্মতিহীন যৌন সম্পৰ্ক (non-consensual sex)ৰ স্বীকৃতি আৰু অপৰাধীকৰণ কাৰ্য সন্দৰ্ভত বিতৰ্কৰ সৃষ্টি কৰিছে। শেহতীয়া ঘটনাসমূহে বৈবাহিক ধৰ্ষণক অপৰাধমূলক কাৰ্যকলাপ হিচাপে গণ্য কৰা উচিত নে নাই সেই সন্দৰ্ভত চৰকাৰৰ স্থিতি আৰু বিভিন্ন আইনী সংস্থাৰ দৃষ্টিভংগী উভয়কে আলোকপাত কৰিছে।
‘বৈবাহিক ধৰ্ষণ’ সংবাদ শীৰ্ষত কিয়?
- কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ স্থিতি
- কেন্দ্ৰই যুক্তি আগবঢ়ায় যে বিবাহত সন্মতিহীন যৌন সম্পৰ্কক “ধৰ্ষণ” (Rape) অপৰাধ হিচাপে গণ্য কৰিলে ‘বিবাহ অনুষ্ঠান’ৰ অনন্য প্ৰকৃতিত ব্যাঘাত ঘটাব।
- আইনী ব্যতিক্ৰম
- ভাৰতীয় দণ্ডবিধি আইনৰ ৭৫ নং অনুচ্ছেদে যদি পত্নীৰ বয়স ১৫ বছৰতকৈ অধিক হয় তেন্তে স্বামীক ধৰ্ষণৰ অভিযোগৰ পৰা ৰেহাই দিয়ে, চৰকাৰে বৈবাহিক প্ৰত্যাশা (marital expectations)ৰ বাবে ইয়াক সমৰ্থন কৰে।
- অনুপযুক্ত দণ্ডবিধান
- কেন্দ্ৰই বিশ্বাস কৰে যে বৈবাহিক অ-সন্মতিপূৰ্ণ যৌন সম্পৰ্কক “ধৰ্ষণ” বুলি চিহ্ন লগোৱাটো অতি কঠোৰ (too harsh), যদিও ই সন্মতি প্ৰদান কৰে যে এনে উলংঘনবোৰ সম্প্ৰতি আইনী পৰিণতিৰ সন্মুখীন হ’ব লাগিব।
- অধিকাৰৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষা
- চৰকাৰে স্বামীৰ বৈবাহিক অধিকাৰৰ সৈতে পত্নীৰ সন্মতিৰ ভাৰসাম্য বজাই ৰাখিবলৈ আহ্বান জনাই ব্যক্ত কৰে যে বৰ্তমানৰ আইনে এই বিষয়বোৰ সমাধান কৰে।
বৈবাহিক ধৰ্ষণৰ ওপৰত বিভিন্ন প্ৰতিষ্ঠানৰ মতামতসমূহঃ
- ভাৰতীয় আইন আয়োগ (Law Commission of India)
- ইয়াৰ ১৭২তম্ প্ৰতিবেদনত আইন আয়োগে ‘বৈবাহিক ধৰ্ষণ’ক অপৰাধ হিচাপে গণ্য কৰাৰ পৰামৰ্শ আগবঢ়োৱা নাছিল আৰু ভাৰতীয় দণ্ডবিধি আইনৰ ৩৭৫ নং ধাৰাৰ অধীনত ব্যতিক্ৰম বজাই ৰাখিছিল।
- জে এছ বাৰ্মা সমিতি (২০১৩):
- নিৰ্ভয়া কাণ্ডৰ পিছত গঠন কৰা এই সমিতিয়ে বৈবাহিক ধৰ্ষণক অপৰাধমূলক অপৰাধ হিচাপে গণ্য কৰাৰ পৰামৰ্শ আগবঢ়াইছিল।
- ভাৰতীয় ন্যায়পালিকাঃ
- কেৰালা উচ্চ ন্যায়ালয় (২০২১) : কেৰালা উচ্চ ন্যায়ালয় ৰায় দিছিল যে যদিও বৈবাহিক ধৰ্ষণক অপৰাধ হিচাপে স্বীকৃতি দিয়া নহয়, ই বিবাহ বিচ্ছেদৰ বাবে বৈধ ভিত্তি হ’ব পাৰে।
- কৰ্ণাটক উচ্চ ন্যায়ালয় : এই আদালতে ৰায় দিছিল যে যদি এজন স্বামীয়ে তেওঁৰ পত্নীৰ সৈতে বলপূৰ্বক যৌন সম্পৰ্ক স্থাপন কৰে তেন্তে তেওঁৰ বিৰুদ্ধে ধৰ্ষণৰ অভিযোগ উত্থাপন কৰিব পাৰি।
- দিল্লী উচ্চ ন্যায়ালয়ঃ দিল্লী উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ বিচাৰপীঠে বৈবাহিক ধৰ্ষণৰ ওপৰত বিভক্ত মতামত প্ৰদান কৰিছিল- এজন ন্যায়াধীশে এই ব্যতিক্ৰমক অসাংবিধানিক বুলি নাকচ কৰাৰ পক্ষত আছিল, আনহাতে আন এজনে বিধানমণ্ডললৈ এই সিদ্ধান্ত স্থগিত ৰাখিছিল।
- গুজৰাট উচ্চ ন্যায়ালয় (২০১৭) : গুজৰাট উচ্চ ন্যায়ালয় বৈবাহিক ধৰ্ষণৰ ক্ষতিকাৰক প্ৰভাৱক স্বীকৃতি দিছিল কিন্তু স্বামীক কেৱল শালীনতা আৰু অপ্ৰাকৃতিক যৌন সম্পৰ্কৰ বাবে দায়ী কৰিছিল, কিয়নো বৈবাহিক ধৰ্ষণ এতিয়াও অপৰাধ নহয়।
- ভাৰতীয় উচ্চতম ন্যায়ালয় :
- ইণ্ডিপেণ্ডেন্ট থ’ট বনাম ভাৰত সংঘ (Independent Thought vs. Union of India), ২০১৭ : নাবালিকাগৰাকী পত্নীৰ (১৫-১৮ বছৰ) সৈতে যৌন সম্পৰ্কক অপৰাধ হিচাপে গণ্য কৰা হৈছিল কিন্তু প্ৰাপ্তবয়স্ক মহিলাৰ বাবে বৈবাহিক ধৰ্ষণক সম্বোধন কৰা নাছিল।
বৈবাহিক ধৰ্ষণক অপৰাধীকৰণৰ সপক্ষে আৰু বিৰুদ্ধে যুক্তিঃ
বৈবাহিক ধৰ্ষণক অপৰাধীকৰণৰ সপক্ষে মতসমূহ –
- সন্মতি আৰু স্বায়ত্ত্বশাসনঃ বিবাহৰ অৰ্থ স্থায়ী সন্মতি নহয়; বিবাহপাশত আবদ্ধ সংশ্লিষ্ট ব্যক্তি দুয়োৱে যৌন সম্পৰ্ক অস্বীকাৰ কৰাৰ অধিকাৰ লাভ কৰে।
- লিংগ বৈষম্যক সম্বোধন কৰাঃ বৈবাহিক ধৰ্ষণৰ অপৰাধিকৰণে বিবাহৰ ভিতৰত ঐতিহাসিক লিংগ অসন্তুলন চিনাক্ত আৰু সংশোধন কৰে।
- অপব্যৱহাৰৰ পৰা সুৰক্ষাঃ বৈবাহিক ধৰ্ষণৰ অপৰাধীকৰণে অপৰাধীকৰণে ঘৰুৱা হিংসাৰ ভুক্তভোগীসকলক আইনী সুৰক্ষা প্ৰদান কৰে।
- আইনী সুৰঙাবোৰ বন্ধ কৰাঃ বৈবাহিক সম্পৰ্ক নিৰ্বিশেষে ই ধৰ্ষণক অপৰাধ হিচাপে স্বীকাৰ কৰে।
- মানসিক প্ৰভাৱঃ বৈবাহিক ধৰ্ষণৰ ফলত গুৰুতৰ মানসিক আৰু আৱেগিক ক্ষতিসাধন হয়।
- স্বাস্থ্যকৰ বিবাহৰ প্ৰচাৰঃ আইনে পাৰস্পৰিক সন্মান আৰু যোগাযোগৰ ওপৰত আধাৰিত সুস্থ বৈবাহিক সম্পৰ্কৰ প্ৰচাৰ কৰে।
বৈবাহিক ধৰ্ষণৰ অপৰাধীকৰণৰ বিৰুদ্ধে মতসমূহ –
- সাংস্কৃতিক আৰু ধৰ্মীয় বিবেচনাঃ বৈবাহিক ধৰ্ষণৰ অপৰাধীকৰণৰ সমালোচকসকলে যুক্তি আগবঢ়ায় যে ই বৈবাহিক কৰ্তৃত্ব সম্পৰ্কে সাংস্কৃতিক বিশ্বাসত হস্তক্ষেপ কৰে।
- বলৱৎ কৰাত অসুবিধাঃ প্ৰমাণৰ অভাৱত বিবাহত সন্মতিহীন যৌন সম্পৰ্ক প্ৰমাণ কৰাটো জটিল হ’ব পাৰে।
- পাৰিবাৰিক মূল্যবোধৰ অৱক্ষয়ঃ কিছুসংখ্যকে আশংকা কৰে যে বৈবাহিক ধৰ্ষণৰ অপৰাধীকৰণে পৰম্পৰাগত পাৰিবাৰিক গাঁথনি আৰু মূল্যবোধসমূহক দুৰ্বল কৰিব পাৰে।
- ভুৱা অভিযোগৰ অনুমানঃ বিবাহ বিচ্ছেদ বা হেফাজতৰ যুঁজত বৈবাহিক ধৰ্ষণ প্ৰসংগৰ অপব্যৱহাৰ সম্পৰ্কে চিন্তাৰ অৱকাশ আছে।
- গোপনীয়তা আৰু অনুপ্ৰৱেশঃ বৈবাহিক ধৰ্ষণৰ অপৰাধীকৰণৰ বিৰোধীসকলে ব্যক্তিগত বৈবাহিক বিষয়ত ৰাষ্ট্ৰৰ প্ৰৱেশৰ বিষয়ে চিন্তিত।
- সম্ভাব্য আইনী অপব্যৱহাৰঃ বিতৰ্কিত পৃথকীকৰণত আইনৰ অপব্যৱহাৰৰ বিষয়ে উদ্বেগৰ থল আছে।
আন্তৰ্জাতিক অগ্ৰাধিকাৰঃ
- এমনেষ্টি ইণ্টাৰনেশ্যনেলৰ তথ্য অনুসৰি, ১৮৫ খনৰ ভিতৰত ৭৭ খন (৪২%) দেশে আইনৰ জৰিয়তে বৈবাহিক ধৰ্ষণক অপৰাধ হিচাপে গণ্য কৰে।
- বৈবাহিক ধৰ্ষণক অপৰাধ হিচাপে গণ্য কৰা প্ৰথম দেশ আছিল ছোভিয়েট ইউনিয়ন (১৯৩২) আৰু সংযুক্ত ৰাষ্ট্ৰ (UK) (১৯৯১) আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ (১৯৯৩) আছিল বৈবাহিক ধৰ্ষণক অপৰাধৰূপে গণ্য কৰা অন্তিম পশ্চিমীয়া দেশসমূহৰ ভিতৰত অন্যতম।
সম্ভাৱ্য কাৰ্যপন্থা :
- ৰাষ্ট্ৰৰ হস্তক্ষেপঃ ভাৰত ৰাষ্ট্ৰই ইতিমধ্যে যৌতুক আৰু নিষ্ঠুৰতাৰ দৰে বৈবাহিক বিষয়ত হস্তক্ষেপ কৰিছে, সেয়েহে ই বৈবাহিক ধৰ্ষণকো সম্বোধন কৰা উচিত।
- সজাগতা অভিযানঃ আইনী সংস্কাৰসমূহ সন্মতি, চিকিৎসা সেৱা আৰু ভুক্তভোগীৰ পুনৰ্বাসনৰ ওপৰত জনসাধাৰণৰ সংবেদনশীলতাৰ সৈতে সংযুক্ত কৰিব লাগিব।
- প্ৰত্যাহ্বানমূলক মালিকানাৰ অনুমানঃ বৈবাহিক ধৰ্ষণৰ পৰা ৰেহাই আঁতৰ কৰা প্ৰক্ৰিয়াই ‘পত্নী’ক স্বামীৰ সম্পত্তি বুলি ধাৰণা পোষণ কৰাৰ বিৰোধিতা কৰিব।
- আইনী পদক্ষেপঃ ভুক্তভোগীসকলক সুৰক্ষা দিবলৈ বৈবাহিক ধৰ্ষণক অপৰাধ হিচাপে গণ্য কৰা আইনৰ বাবে শক্তিশালী যুক্তি অৱলম্বন কৰা উচিত।
- উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ক্ষমতাঃ সংসদে আইন সংশোধন কৰাত ব্যৰ্থ হ’লে উচ্চতম ন্যায়ালয়ে ১৪২ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত নিজৰ কৰ্তৃত্বৰ ব্যৱহাৰেৰে কাম কৰিব পাৰে, সম্ভৱতঃ ৩৭৫ নং অনুচ্ছেদৰ ব্যতিক্ৰম বাতিল কৰিব পাৰে।
বৈবাহিক ধৰ্ষণক অপৰাধ হিচাপে গণ্য কৰাৰ বাবে বিবাহৰ ভিতৰত ন্যায় আৰু সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰিবলৈ সাংস্কৃতিক মূল্যবোধ, ব্যক্তিগত অধিকাৰ আৰু আইনী পৰিকাঠামোৰ সাৱধানী সন্তুলনৰ প্ৰয়োজন। জনসাধাৰণৰ সজাগতাৰ সৈতে সংযুক্ত আইনী কাৰ্যই ব্যক্তিগত স্বায়ত্তশাসন আৰু বৈবাহিক মৰ্যাদা উভয়কে সমৰ্থন আগবঢ়োৱা সমাজৰ দিশত পথ প্ৰশস্ত কৰিব পাৰে।
