- বঁটা প্ৰাপকঃ ২০২৪ চনৰ চিকিৎসা বিজ্ঞানৰ নবেল বঁটা প্ৰাপক ভিক্টৰ এম্ব্ৰছ (Victor Ambros) (মেছাচুচেটছ বিশ্ববিদ্যালয়) আৰু গেৰী ৰুভকুণ (Gary Ruvkun) (হাৰ্ভাৰ্দ মেডিকেল স্কুল) দুয়োজনেই জীনবিদ্যা (genetics) আৰু আণৱিক জীৱবিজ্ঞান (Molecular Biology ) বিশিষ্ট বিজ্ঞানী।
- আৱিষ্কাৰৰ স্বীকৃতি: তেওঁলোকৰ বৈজ্ঞানিক গৱেষণাই মাইক্ৰ’আৰ. এন. এ. (microRNAs) প্ৰকাশ কৰিছিল, যি প্রতিলিপি-পৰৱৰ্তী পৰ্যায়ত (post-transcriptional) জিনীয় অভিব্যক্তি নিয়ন্ত্ৰণ কৰে।
- বৈজ্ঞানিক অৱদানঃ এই আৱিষ্কাৰে জিন নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰণালীৰ মৌলিক অন্তৰ্দৃষ্টি প্ৰদান কৰিছে যি কোষত জিন কেনেদৰে প্ৰকাশ কৰা হয় তাক প্ৰভাৱিত কৰে।
জিন নিয়ন্ত্ৰণৰ গুৰুত্ব
- কোষৰ পৃথকীকৰণঃ জিন নিয়ন্ত্ৰণে কোষসমূহক কোষৰ প্ৰকাৰৰ বাবে উপযুক্ত নিৰ্দিষ্ট জিন নিৰ্বাচিতভাৱে প্ৰকাশ কৰি পৃথকীকৰণ আৰু বিশেষীকৰণ কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে। (যেনে, মগজু কোষ বনাম যকৃত কোষ)।
- কলা(Tissue)ৰ কাৰ্যক্ষমতাঃ সঠিক নিয়ন্ত্ৰণে নিশ্চিত কৰে যে কলাবোৰে পৃথক কাৰ্য সম্পাদন কৰে, যিটো বহুকোষী জীৱসমূহৰ বাবে জীয়াই থকা আৰু খাপ খোৱাৰ বাবে অত্যাৱশ্যকীয়।
- বিৱৰ্তনমূলক গুৰুত্বঃ জিন নিয়ন্ত্ৰণে পৰিৱেশ আৰু শাৰীৰিক পৰিৱৰ্তনৰ সৈতে জিনগত অভিযোজনৰ অনুমতি দি ক্ৰমান্বয়ে জটিল জীৱন প্ৰকাৰৰ বিকাশ সক্ষম কৰিছে।
মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ. কিয়?
- প্ৰ’টিন সংশ্লেষণ অৱৰোধ কৰাঃ পৰম্পৰাগত এম.আৰ.এন.এ.(mRNAs)-ৰ বিপৰীতে মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ-ই প্ৰ’টিনৰ বাবে কোড (code) নকৰে কিন্তু ইয়াৰ পৰিৱৰ্তে প্ৰ’টিনলৈ ৰূপান্তৰ প্ৰতিহত কৰিবলৈ আন এম.আৰ.এন. এ.-ৰ সৈতে বান্ধ খায়।
- জিন অভিব্যক্তিৰ নিয়ন্ত্ৰণঃ মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ.-ই জিন অভিব্যক্তি নিয়ন্ত্ৰণত সূক্ষ্মভাৱে সুৰক্ষিত অৰিহণা যোগায়, বৃদ্ধি, বিকাশ আৰু ৰোগ প্ৰতিৰোধ প্ৰতিক্ৰিয়াসহ বিভিন্ন জৈৱিক প্ৰক্ৰিয়াত প্ৰভাৱ পেলায়।
- আৱিষ্কাৰ প্ৰসংগঃ এম্ব্ৰছ আৰু ৰুভকুনৰ আৱিষ্কাৰে ক্ষুদ্ৰ নন-ক’ডিং (non-coding) আৰ.এন.এ.-ৰ গুৰুত্বৰ ওপৰত আলোকপাত কৰিছিল, যাক পূৰ্বতে জিনগত গৱেষণাত উপেক্ষা কৰা হৈছিল।
মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ.-ৰ আৱিষ্কাৰ
- চি. এলিগেন্সৰ মডেল অৰ্গেনিজম (Model Organism) আৱিষ্কাৰঃ এই আৱিষ্কাৰটো ৰাউণ্ডৱৰ্ম, কেনোৰহাব্ডাইটিছ এলিগেন্সৰ বিকাশ অধ্যয়ন কৰোঁতে কৰা হৈছিল, যিটো ইয়াৰ সৰলতা আৰু স্বচ্ছতাৰ বাবে জিনগত গৱেষণাত ব্যাপকভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
- মূল জিনসমূহ- লিন-৪ (lin-4) আৰু লিন-১৪ (lin-14): তেওঁলোকে গৱেষণাত লাভ কৰিছিল যে লিন-৪ নামৰ এটা ক্ষুদ্ৰ আৰ.এন.এ অণুৱে অন্য এটা জিনক বিকাশৰ অনুপযুক্ত সময়ত প্ৰ’টিন উৎপাদনত বাধা দি নিয়ন্ত্ৰণ কৰিছিল।
- অগ্ৰণী কৰ্মৰাজি: ১৯৮০-ৰ দশকৰ শেষৰ ফালে তেওঁলোকৰ কৰ্মই মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ.-ৰ প্ৰথম চিনাক্তকৰণ চিহ্নিত কৰিছিল, যি জিনগত নিয়ন্ত্ৰণ গৱেষণাৰ ক্ষেত্ৰত এক নতুন দৃষ্টান্ত স্থাপন কৰিছিল।
‘মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ.’-ই কেনেকৈ জিন নিয়ন্ত্ৰণ কৰে ?
- প’ষ্ট-ট্ৰান্সক্ৰিপ্চনেল ৰেগুলেশ্যন (Post-Transcriptional Regulation): মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ.-বোৰে লক্ষ্য-নিৰ্ধাৰিত এম.আৰ.এন.এ.-ৰ পৰিপূৰক ক্ৰমৰ সৈতে বান্ধ খায়, যাৰ ফলত এম.আৰ.এন.এ.-ৰ অৱক্ষয় বা অনুবাদ প্ৰতিৰোধ হয়।
- জিন সাইলেঞ্চিং প্ৰণালী (Gene Silencing Mechanism): অৱক্ষয় অৱৰোধ কৰি মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ.-ই এক নিয়ন্ত্ৰক আহিলা (regulatory switch) হিচাপে কাম কৰে, যেতিয়া তেওঁলোকৰ প্ৰ’টিনৰ প্ৰয়োজন নহয় তেতিয়া জিনৰ সৈতে সংযোগ বন্ধ কৰি দিয়ে।
- আৱিষ্কাৰৰ প্ৰভাৱঃ এই প্ৰক্ৰিয়াটোৱে পূৰ্বতে অৱগত ‘প্রতিলিপি নিয়ন্ত্ৰণ’ (transcriptional regulation)ৰ বাহিৰত এক সম্পূৰ্ণ নতুন স্তৰৰ আনুবংশিক নিয়ন্ত্ৰণ দেখুৱাইছিল, যিয়ে আনুবংশিক জালিকা(genetic networks)ত জটিলতা যোগ কৰিছিল।
মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ. আৱিষ্কাৰৰ ভূমিকাৰ প্ৰভাৱঃ
- ৰোগ নিৰাময়ত মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ. আৱিষ্কাৰৰ ভূমিকাৰ প্ৰভাৱঃ গৱেষণাই মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ. ক বিভিন্ন ৰোগৰ সৈতে জড়িত কৰিছে, কিয়নো অস্বাভাৱিক মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ. অভিব্যক্তিয়ে স্বাভাৱিক কোষীয় কাৰ্যত ব্যাঘাত পেলাব পাৰে আৰু কৰ্কট ৰোগ আৰু হৃদৰোগৰ দৰে অৱস্থাত অৰিহণা যোগাব পাৰে।
- সম্ভাৱ্য চিকিৎসাৰ লক্ষ্যঃ মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ. ক নতুন চিকিৎসাৰ লক্ষ্য হিচাপে অনুসন্ধান কৰা হৈছে, কিয়নো সেইবোৰৰ স্তৰ সংশোধন কৰিলে ৰোগবোৰৰ জিনীয় অশুদ্ধ নিয়ন্ত্ৰণ সম্ভৱতঃ সংশোধন কৰিব পাৰে।
- বিস্তৃত জৈৱিক প্ৰাসংগিকতাঃ প্ৰায় সকলো জীৱিত জীৱত মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ-ৰ অৱস্থিতি পোৱা গৈছে, যিয়ে কেৱল মানৱ স্বাস্থ্যৰ বাহিৰেও জীৱবিজ্ঞানত তেওঁলোকৰ মৌলিক ভূমিকাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছে।
মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ. গৱেষণা আৰু ইয়াৰ ভৱিষ্যত
- মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ. গৱেষণা আৰু ৰোগ নিৰ্ণয়ত ইয়াৰ ভৱিষ্যতৰ অগ্ৰগতিঃ শৰীৰৰ তৰল পদাৰ্থৰ স্থিৰতা আৰু নিৰ্দিষ্ট ৰোগৰ সৈতে সম্পৰ্কৰ বাবে মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ.-বোৰে ৰোগ নিৰ্ণয়ৰ বাবে জৈৱচিহ্ন (biomarkers) হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছে।
- চিকিৎসাৰ অগ্ৰগতি: বিজ্ঞানীসকলে জিন অভিব্যক্তিৰ স্বাভাৱিক স্তৰ পুনৰুদ্ধাৰ কৰি ৰোগৰ চিকিৎসাৰ বাবে কেনেকৈ সংশ্লেষিত মাইক্ৰ’আৰএনএ বা ইনহিবিটাৰ (inhibitors) (এণ্টাগোমিৰ)(antagomirs) ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি তাৰ অন্বেষণ কৰি আছে।
- অব্যাহত গৱেষণাঃ মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ. গৱেষণাৰ ক্ষেত্ৰখন সম্প্ৰসাৰিত হৈ আছে, চলিত অধ্যয়নসমূহে স্নায়বিক বিকাশ, বিপাক, আৰু বৃদ্ধিত তেওঁলোকৰ ভূমিকাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি, তেওঁলোকৰ বিভিন্ন জৈৱিক কাৰ্যৰ বিষয়ে অন্তৰ্দৃষ্টি প্ৰদান কৰে।
মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ.-ৰ আৱিষ্কাৰে ৰোগৰ চিকিৎসা আৰু ৰোগ নিৰ্ণয়ৰ ক্ষেত্ৰত বিস্তৃত প্ৰয়োগৰ সৈতে প্ৰতিলিপি-পৰৱৰ্তী জিন নিয়ন্ত্ৰণৰ এক নতুন স্তৰ প্ৰকাশ কৰি জীনবিদ্যাৰ ক্ষেত্ৰত বৈপ্লৱিক পৰিৱৰ্তন সাধন কৰিছে। গৱেষণা আগবাঢ়ি যোৱাৰ লগে লগে মাইক্ৰ’আৰ.এন.এ.-এ ভৱিষ্যতে ব্যক্তিগতকৃত ঔষধ (personalized medicine) আৰু চিকিৎসাৰ বিকাশত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়ে।
