“ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক পৰিৱৰ্তনৰ স্থপতি” হিচাপে পৰিচিত ভাৰতৰ প্ৰাক্তন প্ৰধানমন্ত্ৰী ড° মনমোহন সিঙৰ ২০২৪ চনৰ ২৫ ডিচেম্বৰত মৃত্যু হয়।
মনমোহন সিং
ভাৰতৰ চতুৰ্দশ প্ৰধানমন্ত্ৰী মনমোহন সিঙে ২০০৪ চনৰ পৰা ২০১৪ চনলৈকে একেৰাহে দুবাৰকৈ প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰিছিল। সততা, নম্রতা আৰু বৌদ্ধিক দক্ষতাৰ বাবে পৰিচিত ড° মনমোহন সিং দেশৰ ৰাজনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক ইতিহাসৰ এগৰাকী বিশিষ্ট ব্যক্তি।
প্ৰাথমিক জীৱন
১৯৩২ চনৰ ২৬ ছেপ্টেম্বৰত পঞ্জাবৰ গাহত (বৰ্তমান পাকিস্তানত) জন্মগ্ৰহণ কৰা মনমোহন সিঙে শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত উৎকৃষ্টতা অৰ্জন কৰিছিল।
- তেওঁ পঞ্জাৱ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা অৰ্থনীতি বিষয়ত স্নাতক আৰু স্নাতকোত্তৰ ডিগ্ৰী লাভ কৰিছিল।
- তেওঁ কেমব্ৰিজ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰাও অৰ্থনীতিশাস্ত্ৰত স্নাতক ডিগ্ৰী অৰ্জন কৰিছিল।
- তেওঁ ১৯৬২ চনত ভাৰতৰ ৰপ্তানি প্ৰতিযোগিতামূলকতাৰ ওপৰত এক গৱেষণা পত্ৰৰ সৈতে অক্সফ’ৰ্ড বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা অৰ্থনীতিত ডক্টৰেট (DPhil) সম্পূৰ্ণ কৰে
প্ৰাক্-ৰাজনৈতিক কৰ্মজীৱন :
ৰাজনীতিত প্ৰৱেশ কৰাৰ আগতে সিঙে কেইবাটাও গুৰুত্বপূৰ্ণ শৈক্ষিক আৰু আমোলাতান্ত্ৰিক ভূমিকা পালন কৰিছিলঃ
- দিল্লী স্কুল অৱ ইকনমিক্স (Delhi School of Economics)ৰ অধ্যাপক।
- মুখ্য অৰ্থনৈতিক উপদেষ্টা, বিত্ত মন্ত্ৰালয়।
- ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ গভৰ্ণৰ (১৯৮২-১৯৮৫)
- পৰিকল্পনা আয়োগৰ উপ-সভাপতি।
বিত্ত মন্ত্ৰীৰ কাৰ্যকাল (১৯৯১-১৯৯৬)
প্ৰধানমন্ত্ৰী পি ভি নৰসিংহ ৰাওৰ অধীনত বিত্ত মন্ত্ৰী হিচাপে ড° মনমোহন সিঙে ভাৰতক অৰ্থনৈতিক সংকটৰ পৰা মুক্ত কৰাত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। ১৯৯১ চনৰ এলপিজি (LPG) (উদাৰীকৰণ, ব্যক্তিগতকৰণ, গোলকীকৰণ) পদক্ষেপ হিচাপে জনাজাত তেওঁৰ যুগান্তকাৰী সংস্কাৰে ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক পৰিৱৰ্তনৰ বাবে মঞ্চ নিৰ্ধাৰণ কৰিছিল।
মূল অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰসমূহ
উদাৰীকৰণ
- অনুজ্ঞাপত্ৰ ৰাজৰ সমাপ্তিঃ সৰলীকৃত আমোলাতান্ত্ৰিক প্ৰক্ৰিয়া, ব্যৱসায়সমূহক অধিক মুক্তভাৱে কাম কৰিবলৈ সক্ষম কৰা উচিত।
- ঔদ্যোগিক নিয়ন্ত্ৰণ হ্ৰাসকৰণ : উৎপাদনশীলতা আৰু দক্ষতা বৃদ্ধিৰ বাবে শিথিল নিয়মাৱলী ৰূপায়ণ কৰা হৈছিল।
- নিম্ন শুল্ক আৰু কোটাঃ গোলকীয় প্ৰতিযোগিতাৰ বাবে ভাৰতীয় অৰ্থনীতিৰ দুৱাৰ মুকলি কৰা হৈছিল।
ব্যক্তিগতকৰণ
- টেলিকম আৰু বেংকিঙৰ দৰে পূৰ্বৰ ৰাষ্ট্ৰ-নিয়ন্ত্ৰিত খণ্ডত ব্যক্তিগত প্ৰতিযোগীসকলৰ প্ৰৱেশত অনুমতি দিয়া হৈছিল।
- দুৰ্বল প্ৰদৰ্শন কৰা ৰাজহুৱা খণ্ডৰ উদ্যোগসমূহত চৰকাৰৰ অংশীদাৰিত্ব বিচ্ছিন্ন কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰা হৈছিল।
বিশ্বায়ন
- প্ৰত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগক উৎসাহিত কৰা আৰু ভাৰতীয় বজাৰক বিদেশী প্ৰতিযোগিতাৰ বাবে মুকলি কৰা হৈছিল।
- উদাৰীকৃত বাণিজ্য নীতি, আমদানিৰ বাধা হ্ৰাস কৰা হৈছিল।
কৰ সংস্কাৰ
- অনুপালন উন্নত কৰিবলৈ আৰু অৰ্থনৈতিক বিকাশ বৃদ্ধি কৰিবলৈ কৰ ব্যৱস্থাটোক সুবিন্যস্ত কৰা হৈছিল।
বিনিময় হাৰৰ সংস্কাৰ
- ৰপ্তানি প্ৰতিযোগিতামূলকতা বৃদ্ধি কৰিবলৈ আৰু বজাৰ-চালিত বিনিময় হাৰ প্ৰণালীলৈ পৰিৱৰ্তন কৰিবলৈ ভাৰতীয় টকাৰ মূল্য হ্ৰাস কৰা হৈছিল।
বিত্তীয় অনুশাসন
- বিত্তীয় ঘাটি দূৰ কৰিবলৈ অপ্ৰয়োজনীয় ৰাজসাহায্য হ্ৰাস কৰা হৈছিল আৰু চৰকাৰী ব্যয় অনুকূল কৰা হৈছিল।
অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰৰ প্ৰভাৱ
- ১৯৯১ চনৰ সংস্কাৰসমূহে ভাৰতক দ্ৰুতগতিত বিকাশশীল, বিশ্বব্যাপী প্ৰতিযোগিতামূলক অৰ্থনীতিলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিছিল, ঔদ্যোগিক বিকাশ, বিদেশী বিনিয়োগ আৰু অৰ্থনৈতিক আধুনিকীকৰণক উৎসাহিত কৰিছিল।
প্ৰধানমন্ত্ৰীত্বৰ কাৰ্যকাল (২০০৪-২০১৪)
প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে ড° মনমোহন সিঙে অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন, সমাজ কল্যাণ আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্ক শক্তিশালী কৰাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি ইউনাইটেড প্ৰগ্ৰেছিভ এলায়েন্স (United Progressive Alliance (UPA)) চৰকাৰৰ নেতৃত্ব দিছিল।
অৰ্থনৈতিক সাফল্য
- ২০০৪ চনৰ পৰা ২০০৯ চনলৈকে গড় হাৰ ৮.৫% ৰ সৈতে অভূতপূৰ্ব মুঠ ঘৰুৱা উৎপাদন (GDP)বৃদ্ধিৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলাইছিল।
সমাজ কল্যাণৰ পদক্ষেপসমূহ
- এমজিএনৰেগা (MGNREGA) (২০০৬) : মহাত্মা গান্ধী – ৰাষ্টীয় গ্ৰামীণ নিয়োগ নিশ্চিতকৰণ আঁচনিৰ জৰিয়তে গ্ৰাম্য পৰিয়ালসমূহৰ বাবে মজুৰী নিয়োগৰ নিশ্চয়তা প্ৰদান কৰা হৈছিল
- তথ্যৰ অধিকাৰ আইন (Right to Information Act) (২০০৫) : প্ৰশাসনিক কাৰ্যকলাপত স্বচ্ছতা বৃদ্ধি কৰি নাগৰিকসকলক ক্ষমতা প্ৰদান কৰা হৈছিল।
- শিক্ষাৰ অধিকাৰ আইন (২০০৯) : ৬-১৪ বছৰ বয়সৰ শিশুৰ বাবে বিনামূলীয়া আৰু বাধ্যতামূলক শিক্ষা নিশ্চিত কৰা হৈছিল।
- খাদ্য সুৰক্ষা আইন (Food Security Act) (২০১৩) : এই আইনে জনসংখ্যাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশক ৰাজসাহায্যযুক্ত খাদ্যশস্য প্ৰদান কৰিছিল।
আন্তঃগাঁথনি উন্নয়ন
- জেএনএনইউআৰএম (JNNURM)ৰ অধীনত সোণালী চতুৰ্ভুজ (Golden Quadrilateral) আৰু পৌৰ উন্নয়ন (urban development)ৰ দৰে প্ৰকল্প ত্বৰান্বিত কৰা হৈছিল।
বৈদেশিক সম্পৰ্ক
- মনমোহন সিঙৰ কাৰ্যকালতে ভাৰতৰ পাৰমাণৱিক বিচ্ছিন্নতাৰ অন্ত পেলোৱা ভাৰত-আমেৰিকা অসামৰিক পাৰমাণৱিক চুক্তি (Indo-US Civil Nuclear Deal) (২০০৮) ৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছিল।
- ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে মনমোহন সিঙে প্ৰধান গোলকীয় শক্তিৰ সৈতে সম্পৰ্ক শক্তিশালী কৰাৰ উপৰতি ব্ৰিকছ গোটত সক্ৰিয় ভূমিকা পালন কৰিছিল।
বিত্তীয় আৰু শক্তি সংস্কাৰ
- তেওঁৰ নেতৃত্বত বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি আৰু ডিজিটেল বেংকিং প্ৰচেষ্টাই বিশেষ সাফল্য লাভ কৰিছিল।
- ৰাষ্ট্ৰীয় সৌৰ অভিযানৰ (National Solar Mission) জৰিয়তে নৱীকৰণযোগ্য শক্তি, বিশেষকৈ সৌৰ শক্তিৰ প্ৰসাৰ কৰাত বিশেষ ভূমিকা পালন কৰিছিল।
ঐতিহ্য
ডঃ মনমোহন সিঙক ভাৰতৰ অৰ্থনীতিৰ আধুনিকীকৰণ আৰু অন্তৰ্ভুক্তিমূলক উন্নয়নক অগ্ৰাধিকাৰ দিয়া এগৰাকী দূৰদৰ্শনশীল নেতা হিচাপে স্মৰণ কৰা হয়।
- অৰ্থনৈতিক অগ্ৰণী : তেওঁ ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক উত্থানক অনুঘটক কৰি তোলা সংস্কাৰৱলীৰ নেতৃত্ব দিছিল।
- সামাজিক অধিবক্তা : তেওঁ সামাজিক ব্যৱধান দূৰ কৰিবলৈ কল্যাণমূলক কাৰ্যসূচী ৰূপায়ণ কৰাত গুৰুত্ব দিছিল।
- বিশ্ব নেতাঃ তেওঁ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত ভাৰতৰ মৰ্যাদা বৃদ্ধি কৰিছিল।
- নীতিগত ৰাষ্ট্ৰনেতাঃ ৰাজহুৱা সেৱাৰ প্ৰতি তেওঁৰ নিষ্ঠা আৰু সমৰ্পণৰ বাবে প্ৰশংসিত।
বিত্ত মন্ত্ৰী আৰু প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে মনমোহন সিঙৰ অৱদানে ভাৰতৰ বিকাশৰ কাহিনীক গভীৰভাৱে গঢ় দিছে। এক উদাৰ, সামগ্ৰিক আৰু বিশ্বব্যাপী সংহত ভাৰতৰ তেওঁৰ দৃষ্টিভংগী এক অনুপ্ৰেৰণা হৈ আছে, যিয়ে ৰাষ্ট্ৰৰ অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক প্ৰগতিৰ দিশত তেওঁৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে।
