দিল্লী উচ্চ ন্যায়ালয়ে শেহতীয়াকৈ মন্তব্য কৰিছিল যে সাংসদ স্থানীয় এলেকা উন্নয়ন আঁচনি (MPLADS)ৰ অধীনত সাংসদসকলে পুঁজিৰ ব্যৱহাৰৰ ওপৰত কেন্দ্ৰীয় তথ্য আয়োগৰ কোনো মন্তব্য প্ৰদানৰ অধিকাৰ নাই।
কেন্দ্ৰীয় তথ্য আয়োগ (CIC)
তথ্য জনাৰ অধিকাৰ আইন (২০০৫)ৰ অধীনত স্থাপিত কেন্দ্ৰীয় তথ্য আয়োগ হৈছে ভাৰতৰ এক বিধিবদ্ধ কৰ্তৃপক্ষ সংস্থা।
সেয়েহে ই এক সাংবিধানিক সংস্থা নহয়।
কেন্দ্ৰীয়শাসিত অঞ্চল আৰু কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ প্ৰশাসন দুয়োটাতে ই আৰটিআই আইন ৰূপায়ণৰ নিৰীক্ষণকাৰী হিচাপে কাম কৰে।
কেন্দ্ৰীয় তথ্য আয়োগে দাখিল হোৱা অভিযোগসমূহ বিবেচনা কৰে আৰু কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ আৰু কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলসমূহৰ অধিকাৰক্ষেত্ৰৰ ভিতৰত আৰ. টি. আই. আইনৰ গোচৰ আৰু ৰাজহুৱা কাৰ্যালয়সমূহৰ সৈতে জড়িত আপীলসমূহৰ ওপৰত সিদ্ধান্তসমূহ প্ৰদান কৰে।
কেন্দ্ৰীয় তথ্য আয়োগৰ মুখ্য কাৰ্যালয় নতুন দিল্লীত অৱস্থিত।
সদস্যঃ এজন মুখ্য তথ্য আয়ুক্ত আৰু সৰ্বাধিক দহজন তথ্য আয়ুক্তৰে আয়োগ গঠন কৰা হয়।
নিযুক্তিঃ প্ৰধানমন্ত্ৰী, লোকসভাৰ বিৰোধী দলৰ নেতা আৰু প্ৰধানমন্ত্ৰী মনোনীত কেন্দ্ৰীয় কেবিনেট মন্ত্ৰীৰ অধ্যক্ষতাত এখন সমিতিৰ পৰামৰ্শ ভিত্তিত ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে তথ্য আয়ুক্তসকলক নিযুক্তি দিয়ে।
কাৰ্যকালঃ মুখ্য তথ্য আয়ুক্ত আৰু এজন তথ্য আয়ুক্ত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে নিৰ্ধাৰণ কৰা কাৰ্যকালৰ বাবে বা তেওঁলোকৰ ৬৫ বছৰ বয়স নোহোৱালৈকে, যিটো আগতে হয়, সেই সময়সীমালৈ কাৰ্যকাল নিৰ্ধাৰিত হয়।
আৰ. টি. আই. আইন, ২০০৫-ৰ ২০১৯ চনৰ সংশোধনী অনুসৰি, তেওঁলোক পুনৰ নিযুক্তিৰ বাবে যোগ্য নহয়।
তথ্য আয়ুক্তক মুখ্য তথ্য আয়ুক্ত হিচাপে নিযুক্তি দিয়া হ'ব পাৰে যদিও তথ্য আয়ুক্ত হিচাপে তেওঁৰ কাৰ্যকালকে ধৰি মুঠ পাঁচ বছৰতকৈ অধিক সময় সেই পদত কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰিব নোৱাৰে।
কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে মুখ্য তথ্য আয়ুক্ত আৰু এজন তথ্য আয়ুক্তৰ দৰমহা, সুবিধা আৰু নিযুক্তিৰ অন্যান্য চৰ্তসমূহ নিৰ্দিষ্ট কৰিব। গোটেই সেৱাকালীন সময়ছোৱাত, তেওঁৰ ক্ষতিজনক হোৱাকৈ সেইবোৰ সলনি কৰিব নোৱাৰি।
অপসাৰণৰ কাৰণসমূহঃ
ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে মুখ্য তথ্য আয়ুক্ত বা যিকোনো তথ্য আয়ুক্তক কাৰ্যালয়ৰ পৰা অপসাৰণ কৰিব পাৰে, যদি তেওঁ :
বিচাৰত দেউলীয়া ৰায়দান হয়
নৈতিক অধঃপতন জড়িত অপৰাধৰ বাবে দোষী সাব্যস্ত হয়
কাৰ্যকালৰ সময়ছোৱাত চৰকাৰী কৰ্তব্যৰ বাহিৰত আন বৈতনিক চাকৰিত নিয়োজিত হোৱা
ৰাষ্ট্ৰপতিৰ দ্বাৰা বিচাৰ কৰা মানসিক বা শাৰীৰিক দুৰ্বলতাৰ বাবে অযোগ্যতা
বিত্তীয় বা অন্যান্য স্বাৰ্থ যিয়ে চৰকাৰী কাৰ্যত প্ৰভাৱ পেলায়
আঁতৰোৱাৰ অতিৰিক্ত কাৰণসমূহঃ
প্ৰমাণিত অপব্যৱহাৰ বা অক্ষমতা
তদন্তৰ বাবে উচ্চতম ন্যায়ালয়লৈ ৰেফাৰেলৰ প্ৰয়োজন
উচ্চতম ন্যায়ালয়ে কাৰণ সমৰ্থন কৰি আৰু অপসাৰণৰ পৰামৰ্শ দিলে অপসাৰণ হ'ব পাৰে
চি. আই. চি.-ৰ ক্ষমতা আৰু কাৰ্যসমূহ হ'ল -
আয়োগে ২০০৫ চনৰ আৰ. টি. আই. আইনৰ অধীনত বিচৰা তথ্য সম্পৰ্কে জনসাধাৰণৰ পৰা অহা অভিযোগসমূহ গ্ৰহণ কৰিব লাগিব আৰু সেইবোৰ সন্ধান লাগিব।
ছুঅ'-ম'ট' ক্ষমতা (suo-moto power) অনুসৰি যদি আয়োগৰ যথেষ্ট যুক্তি আছে, তেন্তে ই যিকোনো বিষয়ত তদন্তৰ নিৰ্দেশ দিব পাৰে।
তদন্তকালীন সময়ছোৱাত আয়োগে মানুহ তলব কৰিব পাৰে, নথিপত্ৰ দাবী কৰিব পাৰে আৰু অন্যান্য দেৱানী আদালতৰ ক্ষমতা প্ৰয়োগ কৰিব পাৰে।
কেন্দ্ৰীয় তথ্য আয়োগৰ সৈতে সমস্যাসমূহ হ'ল :
খালীপদ পূৰণত বিলম্ব : খালী পদ পূৰণ কৰাত পলম হোৱাৰ ফলত গোচৰবোৰ পিছ পৰি থাকে, যাৰ ফলত আয়োগৰ দক্ষতা হ্ৰাস পায় আৰু তথ্য আপীল আৰু অভিযোগ সমাধানত পলম হয়।
স্বচ্ছতাৰ সম্পৰ্কীয় বিষয়সমূহঃ আয়ুক্তসকলৰ নিৰ্বাচনী মানদণ্ড আৰু কাৰ্যকৰী পদ্ধতিবোৰত স্বচ্ছতাৰ অভাৱ, যাৰ ফলত তেওঁলোকৰ নিৰপেক্ষতা আৰু কাৰ্যকৰীতাৰ বিষয়ে উদ্বেগৰ সৃষ্টি হয়। প্ৰাক্তন আমোলাতন্ত্ৰৰ আধিপত্যই তেওঁলোকৰ বৈচিত্ৰ্য আৰু সক্ষমতাৰ ওপৰত প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰে।
দক্ষতা নিৰ্মাণৰ অভাৱঃ নিয়োজিত কেন্দ্ৰীয় ৰাজহুৱা তথ্য বিষয়াসকলৰ প্ৰায়ে তথ্য জনাৰ অধিকাৰ আইনৰ বিষয়ে পৰ্যাপ্ত জ্ঞানৰ অভাৱ থাকে।
দুৰ্বল ৰেকৰ্ড ব্যৱস্থাপনাঃ অপৰ্যাপ্ত ৰেকৰ্ড ব্যৱস্থাপনা প্ৰণালীয়ে আৰ. টি. আই. আবেদনৰ প্ৰক্ৰিয়াকৰণত পলম কৰে, সময়মতে তথ্য প্ৰৱেশাধিকাৰত বাধা দিয়ে।
অভিযোগ আৰু অভিযোগ বিলম্বঃ আৰ. টি. আই. আইনে প্ৰথম আপীলৰ বাবে সময়সীমা বাধ্যতামূলক কৰে কিন্তু দ্বিতীয় আপীলৰ বাবে নহয়, যাৰ ফলত গোচৰ সমাধান বিলম্ব আৰু পিছ পৰি থকা দেখা যায়।
নিম্ন ৰাজহুৱা সজাগতাঃ আৰ. টি. আই. আইনৰ বিষয়ে বিশেষকৈ প্রান্তীয় সম্প্ৰদায় আৰু নিম্ন আৰ্থ-সামাজিক গোটৰ মাজত সীমিত সজাগতা, নাগৰিকসকলক শক্তিশালী কৰা আৰু প্ৰশাসনৰ স্বচ্ছতা বৃদ্ধি কৰা বাবে চিআইচিৰ সামৰ্থ্য সীমিত কৰে।
সম্ভাৱ্য কাৰ্যপন্থা:
ডিজিটাইজেচন আৰু ৰেকৰ্ড ব্যৱস্থাপনাঃ তথ্যৰ সহজ প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰিবলৈ, ৰেকৰ্ডবোৰ যথাসম্ভৱ সঠিকভাৱে পৰিচালনা আৰু ডিজিটেলাইজ কৰিব লাগিব।
সক্ৰিয় তথ্য প্ৰকাশঃ সুশাসন নিশ্চিত কৰিবলৈ শিক্ষিত জনসাধাৰণৰ গুৰুত্ব স্বীকাৰ কৰাটো অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে যে জ্ঞান এক নিয়ম হিচাপে সক্ৰিয়ভাৱে প্ৰকাশ কৰা উচিত আৰু গোপনীয়তাক ব্যতিক্ৰম হিচাপে ৰখা উচিত।
খালী পদ পূৰণ কৰাঃ তথ্য আয়োগসমূহত মুকলি পদসমূহ তাৎক্ষণিকভাৱে আৰু স্বচ্ছভাৱে পূৰণ কৰাৰ বাবে উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ নিৰ্দেশনাই কেন্দ্ৰীয় তথ্য আয়োগৰ দক্ষ কাৰ্যকলাপত অৰিহণা যোগাব।
সজাগতা বৃদ্ধি: আৰ. টি. আই. আইন আৰু চি. আই. চি. সম্পৰ্কে জনসাধাৰণৰ জ্ঞান বৃদ্ধি কৰিবলৈ বৃহৎ পৰিমাণৰ সজাগতাৰ প্ৰচেষ্টা আৰু শৈক্ষিক কাৰ্যসূচীৰ প্ৰয়োজন।
অতিৰিক্ত ব্যৱস্থাঃ সকলো চৰকাৰী পৰ্যায়ত দায়বদ্ধতা নিশ্চিত কৰা, ক্ষমতাৰ বিকেন্দ্ৰীকৰণ আৰু সচেতনসকল (whistleblower)ক সুৰক্ষিত কৰাৰ বাবে পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰা উচিত।