আদালতৰ অৱমাননাই এনে কাৰ্য্যক বুজায় যিয়ে ন্যায়পালিকাৰ কৰ্তৃত্বক অসন্মান বা ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰে, যাৰ ফলত ইয়াৰ ন্যায়পালিকা ফলপ্ৰসূভাৱে প্ৰশাসন কৰাৰ ক্ষমতাত প্ৰভাৱ পৰে। ভাৰতত আদালত অৱমাননা (Contempt of Courts Act, 1971) ভাৰতৰ সংবিধানৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হয়।
উদ্দেশ্য: আদালতৰ কৰ্তৃত্ব বজাই ৰাখি ন্যায়িক প্ৰতিষ্ঠানসমূহক প্ৰেৰিত আক্ৰমণ আৰু অযুক্তিকৰ সমালোচনাৰ পৰা ৰক্ষা কৰে।
আইনী ভিত্তি:
ভাৰতৰ সংবিধানৰ ১৯ (২) অনুচ্ছেদৰ অধীনত বাক আৰু মত প্ৰকাশৰ স্বাধীনতাৰ ওপৰত থকা এটা বাধা।
১২৯ নং অনুচ্ছেদত উচ্চতম ন্যায়ালয়ক নিজকে অৱজ্ঞা কৰাৰ বাবে শাস্তি দিয়াৰ ক্ষমতা প্ৰদান কৰা হৈছে।
২১৫ নং অনুচ্ছেদত উচ্চ ন্যায়ালয়কো একেধৰণৰ ক্ষমতা প্ৰদান কৰা হৈছে।
আদালত অৱমাননা আইন, ১৯৭১ৰ দ্বাৰা বিধিগত সমৰ্থন প্ৰদান কৰা হৈছে।
আদালত অৱমাননাৰ প্ৰকাৰ:
নাগৰিক অৱমাননা:
১৯৭১ চনৰ আইনখনৰ ধাৰা ২(খ):কোনো আদালতৰ ৰায়, ডিক্রী, নিৰ্দেশনা, আদেশ, ৰিট বা প্ৰক্ৰিয়াৰ ইচ্ছাকৃতভাৱে অমান্য কৰা বা আদালতক দিয়া কোনো প্ৰতিশ্ৰুতিৰ ইচ্ছাকৃতভাৱে উলংঘা কৰা।
অপৰাধমূলক অৱমাননা:
১৯৭১ চনৰ আইনখনৰ ধাৰা ২(গ): যিকোনো আদালতৰ কৰ্তৃত্বক কলংকিত বা হ্ৰাস কৰা প্ৰকাশ বা কাৰ্য্য।
ন্যায়িক কাৰ্য্যবিধিৰ যথাযথ সময়ত হস্তক্ষেপ বা ন্যায়ৰ ক্ষেত্ৰত বাধা।
আদালত অৱমাননাৰ শাস্তি:
ছমাহ পৰ্যন্ত কাৰাদণ্ড বা ২০০০ টকা পৰ্যন্ত জৰিমনা।
বা কাৰাদণ্ড আৰু জৰিমনা দুয়োটা।
২০০৬ চনৰ সংশোধনী:
প্ৰতিৰক্ষা হিচাপে “সত্য আৰু সদ্ভাৱ” যোগ কৰা হৈছে।
আদালতে শাস্তি প্ৰদান কৰিব পাৰে যদিহে কাৰ্য্যই ন্যায়ৰ ক্ষেত্ৰত যথেষ্ট হস্তক্ষেপ কৰে।
আদালত অৱমাননাৰ কাৰ্য্যবিধিৰ সমালোচনা:
ঔপনিৱেশিক উত্তৰাধিকাৰ : ইয়াক ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিকতাবাদৰ অৱশিষ্ট হিচাপে সমালোচনা কৰা হৈছে, আনহাতে ব্ৰিটেইনত এনে আইন বিলুপ্ত কৰা হৈছে।
অৱমাননাৰ পৰিসৰ: অৱজ্ঞাক “ইচ্ছাকৃতভাৱে অবাধ্যতা”ত সীমাবদ্ধ ৰাখিবলৈ আৰু “আদালতক কলংকিত কৰা”ৰ সৈতে জড়িত বিধানসমূহ আঁতৰাবলৈ আহ্বান জনায়।
অতিমাত্ৰা ন্যায়ীকৰণ: অৱমাননাৰ কাৰ্য্যবিধিৰ ফলত অতিমাত্ৰা ন্যায়ীকৰণ হ’ব পাৰে বুলি উদ্বেগ প্ৰকাশ কৰা হৈছে।
ন্যায়িক বিলম্বতা : বিভিন্ন উচ্চ ন্যায়ালয় আৰু উচ্চতম ন্যায়ালয়ত উচ্চ সংখ্যক অৱমাননাৰ গোচৰ বিচাৰাধীন হৈ ন্যায়ৰ ক্ষেত্ৰত বিলম্ব ঘটে।
অগ্ৰৱৰ্তী নীতি :
বাক স্বাধীনতাৰ সৈতে ভাৰসাম্য: বাক স্বাধীনতাৰ ওপৰত নিষেধাজ্ঞা নূন্যতম হোৱাটো নিশ্চিত কৰা আৰু প্ৰয়োজন অনুসৰিহে ন্যায়িক বৈধতা বজাই ৰখা।
নিৰ্দেশনা আৰু প্ৰক্ৰিয়া: অপৰাধমূলক অৱজ্ঞাৰ ব্যৱস্থা গ্ৰহণৰ প্ৰক্ৰিয়া সংজ্ঞায়িত কৰা নিয়ম আৰু নিৰ্দেশনা প্ৰস্তুত কৰা, প্ৰাকৃতিক ন্যায় আৰু ন্যায়পৰায়ণতাৰ নীতিসমূহৰ আনুগত্য নিশ্চিত কৰা।
১৯৭১ চনৰ আদালত অৱমাননা আইনখনে দীৰ্ঘদিনীয়া অস্পষ্টতা আৰু উদ্বেগসমূহৰ সমাধানৰ বাবে পুংখানুপুংখ পৰীক্ষা আৰু সম্ভাৱ্য সংস্কাৰৰ দাবী জনাইছে। ভৱিষ্যতে আদালতৰ কৰ্তৃত্ব ৰক্ষা আৰু নাগৰিকৰ অধিকাৰ সুৰক্ষিত কৰাৰ মাজত সুক্ষ্ম ভাৰসাম্য ৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত গণতান্ত্ৰিক নীতি বিশেষকৈ মত প্ৰকাশৰ স্বাধীনতা ৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত ন্যায়পালিকাৰ সমৰ্পণ অতি প্ৰয়োজনীয় হ’ব।