বিশেষকৈ কূটনৈতিক পাছপ’ৰ্ট জাৰি আৰু বাতিল কৰাৰ ক্ষমতাৰ ক্ষেত্ৰত শেহতীয়াকৈ সংবাদ মাধ্যমত কূটনৈতিক পাছপ’ৰ্টৰ বিষয়টো উত্থাপন হৈছে। জনতা দলৰ (চেকুলাৰ) সাংসদ প্ৰজ্বল ৰেভান্নাৰ বিৰুদ্ধে যৌন নিৰ্যাতনৰ অভিযোগ উত্থাপন হোৱাৰ পিছত ৰাজনীতিবিদগৰাকীয়ে কূটনৈতিক পাছপ’ৰ্ট লৈ জাৰ্মানীলৈ পলায়ন কৰে।
পাছপ'ৰ্ট:
পাছপ’ৰ্ট হৈছে চৰকাৰে প্ৰদান কৰা নথি যিয়ে বিশ্বজুৰি ভ্ৰমণ কৰিব বিচৰা লোকসকলৰ বাবে পৰিচয় আৰু ভ্ৰমণৰ নথি দুয়োটা হিচাপে কাম কৰে।
ভাৰতত পাছপ’ৰ্টৰ প্ৰকাৰ:
সাধাৰণ পাছপ’ৰ্ট (নীলা): সাধাৰণ পাছপ’ৰ্ট ৩৬/৬০ পৃষ্ঠাৰে গঠিত। সাধাৰণতে প্ৰাপ্তবয়স্কৰ বাবে ই জাৰি কৰাৰ তাৰিখৰ পৰা ১০ বছৰৰ বাবে বৈধ আৰু পুনৰ জাৰি কৰিব পাৰি। নাবালকৰ পাছপ’ৰ্টৰ বাবে বৈধতা পাঁচ বছৰ বা ১৮ বছৰ বয়স নোহোৱালৈকে সীমিত কৰা হয়, যিটো আগতে হয়।
কূটনৈতিক পাছপ’ৰ্ট (মাটীয়া ৰঙৰ): ভাৰত চৰকাৰৰ অনুমোদিত নিৰ্দিষ্ট সদস্যক প্ৰদান কৰা হয়।
চৰকাৰী পাছপ'ৰ্ট (বগা): নিৰ্দিষ্ট চৰকাৰী চাকৰিয়াল বা চৰকাৰে বিশেষভাৱে অনুমোদিত চৰকাৰে বিদেশত প্ৰতিনিধি কৰা আন যিকোনো ব্যক্তিক প্ৰদান কৰা হয়।
প্ৰব্ৰজন পৰীক্ষাৰ প্ৰয়োজন (কমলা): যিসকল নাগৰিকে দশম শ্ৰেণীৰ শিক্ষা সম্পূৰ্ণ কৰা নাই।
কূটনৈতিক পাছপ'ৰ্ট:
আনুষ্ঠানিক কূটনৈতিক অভিযান বা চৰকাৰী কাম-কাজত নিজৰ দেশক প্ৰতিনিধিত্ব কৰাসকলক কূটনৈতিক পাছপ’ৰ্ট প্ৰদান কৰা হয়।
কূটনীতিবিদ, চৰকাৰী বিষয়া আৰু কিছুমান ক্ষেত্ৰত তেওঁলোকৰ ঘনিষ্ঠ পৰিয়ালে ইয়াক ব্যৱহাৰ কৰে।
এই পাছপ'ৰ্টসমূহে এক প্ৰকাৰ পৰিচয়ৰ নথি হিচাপে কাম কৰে আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আইনৰ অধীনত কিছুমান আইনী সুবিধা আৰু ৰক্ষাকৱচ প্ৰদান কৰে, য'ত গ্ৰেপ্তাৰ, আটক, আৰু আয়োজক দেশৰ কিছুমান আইনী পদ্ধতিৰ পৰা সুৰক্ষা হিচাপেও অন্তৰ্ভুক্ত।
যোগ্যতা:
বৈদেশিক পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ৰ কনছুলাৰ, পাছপ’ৰ্ট আৰু ভিছা বিভাগে তলত দিয়া শ্ৰেণীত অন্তৰ্ভুক্ত ব্যক্তিক কূটনৈতিক পাছপ’ৰ্ট প্ৰদান কৰে, যাক সাধাৰণতে ‘টাইপ ডি’ পাছপ’ৰ্ট বুলি জনা যায়:
চৰকাৰী ব্যৱসায়ৰ বাবে বহিঃৰাজ্যলৈ যোৱা ভাৰতীয় বৈদেশিক সেৱাৰ (আই এফ এছ) শাখা ক আৰু খৰ অধীনত কাম কৰা চৰকাৰী নিযুক্ত বিষয়া আৰু বিষয়াসকল
চৰকাৰী ভ্ৰমণৰ বাবে নিৰ্বাচিত ব্যক্তি সকল, যেনে কেন্দ্ৰীয় মন্ত্ৰী আৰু সংসদৰ সদস্য (সাংসদ) আদি।
ক্ষমতা বাতিল কৰা:
কূটনৈতিক পাছপ’ৰ্ট বাতিলৰ কৰ্তৃত্ব পাছপ’ৰ্ট কৰ্তৃপক্ষৰ হাতত থাকে।
কিন্তু চৰকাৰে আদালতৰ নিৰ্দেশ পোৱাৰ পিছতহে কূটনৈতিক পাছপ’ৰ্ট আঁতৰাব পাৰিব।
১৯৬৭ চনৰ পাছপ’ৰ্ট আইনৰ অধীনত কূটনৈতিক পাছপ’ৰ্ট বাতিল কৰিব পাৰি যদিহে ধাৰীজনৰ হাতত অন্যায়ভাৱে ৰখা হৈছে, বস্তুগত তথ্য লুকুৱাই ৰাখি লাভ কৰিছে, পাছপ’ৰ্ট কৰ্তৃপক্ষই ভাৰতৰ স্বাৰ্থৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় বুলি বিবেচনা কৰিছে, বা ধাৰীজনে দোষী সাব্যস্ত হৈছে বা ভাৰতত অপৰাধমূলক কাৰ্য্যবিধিৰ সন্মুখীন হৈছে।
কূটনৈতিক পাছপ'ৰ্ট ৰখাৰ ক্ষেত্ৰত ভিছাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ৰেহাই:
কাৰ্য্যকৰী ভিছা ৰেহাই চুক্তিসমূহ:
ভাৰতে এতিয়া কূটনৈতিক পাছপ’ৰ্টধাৰীৰ বাবে ৩৪খন দেশৰ সৈতে অপাৰেচনেল ভিছা ৰেহাই চুক্তি কৰিছে।
এই দেশসমূহৰ ভিতৰত জাৰ্মানী, ফ্ৰান্স, অষ্ট্ৰিয়া, আফগানিস্তান, চেক গণৰাজ্য, ইটালী, গ্ৰীচ, ইৰাণ, চুইজাৰলেণ্ড আদি।
এনে চুক্তিৰ জৰিয়তে কূটনৈতিক পাছপ’ৰ্টধাৰীয়ে ভিছা অবিহনে কিছুমান দেশলৈ যাব পাৰে যদিহে তেওঁলোকৰ থকাৰ সময় ৯০ দিনতকৈ বেছি নহয়।
ভাৰতে আন ৯৯খন দেশৰ সৈতে চুক্তিত স্বাক্ষৰ কৰি সেৱা আৰু চৰকাৰী পাছপ’ৰ্টৰ লগতে কূটনৈতিক পাছপ’ৰ্টধাৰীসকলে ৯০ দিনলৈকে ভিছা অবিহনে যাত্ৰা কৰিব পাৰিব। এই তালিকাত বাহৰেইন, ব্ৰাজিল, ইজিপ্ত, হংকং, ওমান, ছিংগাপুৰ, আৰু ইউ এ ই অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে।
ভৱিষ্যতৰ কাৰ্য পন্থা:
কূটনৈতিক পাছপ’ৰ্ট জাৰি আৰু ব্যৱহাৰৰ তদাৰক কৰিবলৈ কঠোৰ নিৰীক্ষণ প্ৰট’কল ৰূপায়ণ কৰিব লাগে।
যিকোনো অনিয়ম বা অপব্যৱহাৰ চিনাক্ত কৰিবলৈ নিয়মীয়াকৈ অডিট আৰু পৰ্যালোচনা কৰিব লাগে।
সংসদৰ সদস্যৰ দৰে ভূমিকাৰ পৰা অযোগ্য ব্যক্তিসকলে কূটনৈতিক পাছপ’ৰ্ট আত্মসমৰ্পণ কৰাটো বাধ্যতামূলক কৰা বৰ্তমানৰ নিয়মসমূহ কঠোৰভাৱে বলবৎ কৰিব লাগে।
হেনলি পাছপ'ৰ্ট সূচকাংক:
হেনলি পাছপ’ৰ্ট সূচকাংক হৈছে এক সুপৰিচিত ৰেংকিং ব্যৱস্থা যিয়ে পূৰ্বৰ ভিছা অবিহনে ধাৰীয়ে কিমান ঠাইলৈ যাব পাৰে তাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি পাছপ’ৰ্টৰ শক্তিৰ মূল্যায়ন কৰে।
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিমান পৰিবহণ সংস্থাৰ তথ্যৰ ভিত্তিত ইয়াক হেনলি এণ্ড পাৰ্টনাৰ্ছৰ গৱেষণা দলে পৰিশোধন কৰিছে।
শেহতীয়াকৈ ২০২৪ চনৰ তালিকাত ভিছাবিহীন গন্তব্যস্থানৰ সংখ্যা ৬২খন দেশলৈ বৃদ্ধি পোৱাৰ পাছতো ভাৰতৰ ৰেংক এটা স্থান হ্ৰাস পাই ৮৫ নম্বৰত উপনীত হৈছে।