মিজোৰাম বিধানসভাই গ্ৰহণ কৰিলে বন অধিকাৰ আইনৰ প্ৰস্তাৱ।
বন অধিকাৰ আইন (এফ আৰ এ), ২০০৬-এ বনজ সম্পদৰ ওপৰত বনাঞ্চলবাসী জনজাতীয় সম্প্ৰদায় আৰু অন্যান্য পৰম্পৰাগত বনবাসীৰ অধিকাৰ স্বীকাৰ কৰে। এই অধিকাৰসমূহে জীৱিকা, বাসস্থান, আৰ্থ-সাংস্কৃতিক প্ৰয়োজনীয়তাকে ধৰি বিভিন্ন প্ৰয়োজনীয়তা সামৰি লয়।
অনুসূচিত জনজাতি আৰু অন্যান্য পৰম্পৰাগত বনবাসী (বন অধিকাৰৰ স্বীকৃতি আইন ২০০৬) ২০০৬ চনৰ ১৮ ডিচেম্বৰত গৃহীত হয়।২০০৭ চনৰ ৩১ ডিচেম্বৰৰ পৰা বলবৎ হ’বলৈ অধিসূচনা কৰা হয়।
উদ্দেশ্য:
বনবাসী সম্প্ৰদায়ে সন্মুখীন হোৱা ঐতিহাসিক অন্যায়ৰ সমাধান কৰা।
অনুসূচিত জনজাতি আৰু পৰম্পৰাগত বনবাসীৰ বাবে ভূমিৰ অধিকাৰ, জীৱিকা, আৰু খাদ্য সুৰক্ষা সুৰক্ষিত কৰা।
বন অধিকাৰ ধাৰীসকলক বহনক্ষম ব্যৱহাৰ, জৈৱ বৈচিত্ৰ্য সংৰক্ষণ, আৰু পৰিৱেশ ভাৰসাম্য ৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত জড়িত কৰি বন সংৰক্ষণ বৃদ্ধি কৰা।
আইনৰ অধীনত অধিকাৰৰ প্ৰকাৰ:
ভূমিৰ অধিকাৰ:
বনবাসীয়ে খেতি কৰা ৪ হেক্টৰ পৰ্যন্ত মাটিৰ মালিক হোৱাৰ অধিকাৰ আছে।
মালিকীস্বত্ব বৰ্তমান ব্যৱহৃত মাটিত সীমাবদ্ধ, নতুন ভূমি অনুদানৰ অনুমতি নাই।
মাটি কেৱল উত্তৰাধিকাৰী সূত্ৰে লাভ কৰিব পাৰিব, বিক্ৰী বা হস্তান্তৰ কৰিব নোৱাৰি।
অধিকাৰ ব্যৱহাৰ কৰক:
অধিকাৰসমূহৰ ভিতৰত আছে সৰু সৰু বনজ উৎপাদন (যেনে, টেণ্ডু পট্টা, বনৌষধি, ঔষধি উদ্ভিদ) চপোৱা, চৰণীয়া পথাৰ ব্যৱহাৰ কৰা, আৰু চৰাই-চিৰিকটিৰ পথত প্ৰৱেশ কৰা।
কাঠ , সৰু বন উৎপাদনৰ অধিকাৰৰ পৰা বাদ দিয়া হৈছে।
সুৰক্ষা আৰু সংৰক্ষণৰ অধিকাৰ:
বনবাসী সম্প্ৰদায়ৰ নিজৰ বনাঞ্চল সুৰক্ষা আৰু পৰিচালনাৰ কৰ্তৃত্ব থাকে।
বন মাফিয়া, উদ্যোগ, আৰু মাটি দখলৰ দৰে ভাবুকিৰ পৰা নিজৰ বনাঞ্চল আৰু বন্যপ্ৰাণীক ৰক্ষা কৰা সম্প্ৰদায়সমূহৰ বাবে এই অধিকাৰ অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ।
অধিকাৰ দাবী কৰাৰ যোগ্যতা:
অনুসূচিত জনজাতিৰ সদস্য যিসকলে প্ৰকৃত জীৱিকাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ বাবে বনাঞ্চলৰ মাটিত বাস কৰে আৰু ইয়াৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে।
২০০৫ চনৰ ১৩ ডিচেম্বৰৰ পূৰ্বে কমেও তিনিটা প্ৰজন্ম (৭৫ বছৰ) বনভূমিত বসবাস কৰা যিকোনো ব্যক্তি বা সম্প্ৰদায়েও এই অধিকাৰসমূহ দাবী কৰিব পাৰে।
অধিকাৰ স্বীকৃতি দিয়াৰ পদ্ধতি:
গ্ৰামসভাই ভূমি খেতি, ক্ষুদ্ৰ বনজ উৎপাদিত সামগ্ৰী সংগ্ৰহ ইত্যাদিৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি অধিকাৰৰ পৰামৰ্শ দিয়ে।
গ্ৰামসভাৰ পৰা পোৱা পৰামৰ্শসমূহ তালুকা আৰু জিলা পৰ্যায়ৰ পৰীক্ষণ সমিতিসমূহে পৰ্যালোচনা কৰে।
চূড়ান্ত সিদ্ধান্ত জিলা পৰ্যায়ৰ সমিতিৰ দ্বাৰা লোৱা হয়, য’ত তিনিজন চৰকাৰী বিষয়া আৰু তিনিজন নিৰ্বাচিত প্ৰতিনিধি থাকে।
লোকসভাৰ অনুসূচিত জনজাতি আৰু অন্যান্য পৰম্পৰাগত বনবাসী (বন অধিকাৰৰ স্বীকৃতি) আইনখন ৰাজ্যসভাই ২০০৬ চনৰ ১৮ ডিচেম্বৰত অনুমোদন জনাইছিল দীৰ্ঘদিনীয়া বিবাদৰ অভিযোগ উত্থাপন হৈছে "বন বেদখল"। ইয়াৰ উপৰিও ইয়াৰ লক্ষ্য হৈছে বন শাসনৰ তলৰ পৰা ওপৰলৈ, বহুত বেছি গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থা স্থাপন কৰা।