ভাৰত-বাংলাদেশৰ সম্পৰ্ক (INDIA-BANGLADESH TIES)

GS II (শাসন, সংবিধান, ৰাজনীতি, সামাজিক ন্যায় আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্ক)
ভাৰত-বাংলাদেশৰ সম্পৰ্ক (INDIA-BANGLADESH TIES)
Published on

বাংলাদেশৰ মুক্তিৰ ইতিহাস আৰু ভাৰতৰ ভূমিকাঃ

পৃষ্ঠভূমি:

১৯৭১ চনৰ পূৰ্বৰ: ১৯৪৭ চনৰ পৰা ১৯৭১ চনলৈকে বাংলাদেশ পাকিস্তানৰ অংশ আছিল।

কাৰকসমূহঃ পশ্চিম পাকিস্তানৰ আধিপত্য আৰু উৰ্দু ভাষা জাপি দিয়াৰ ফলত বাংলাদেশৰ জনসাধাৰণে প্ৰান্তীয়তা অনুভৱ কৰিছিল, যাৰ ফলত বাংলা সংস্কৃতিৰ দমনৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিবাদ আৰু ন্যায্য প্ৰতিনিধিত্বৰ দাবীৰ সৃষ্টি হৈছিল।

মূল উন্নয়নসমূহ:

  • শ্বেখ মজিবুৰ ৰহমানে স্বায়ত্তশাসন আন্দোলনৰ নেতৃত্ব দিছিল।

  • ১৯৭০ চনৰ নিৰ্বাচন: শ্বেখ মজিবুৰৰ অধীনত আৱামি লীগে সমগ্ৰ পাকিস্তানৰ বাবে সংবিধান সভাত সংখ্যাগৰিষ্ঠতা লাভ কৰে।

  • পশ্চিম পাকিস্তানৰ নেতৃত্বই ফলাফল স্বীকাৰ কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰি শ্বেখ মজিবুৰক গ্ৰেপ্তাৰ কৰে আৰু পৰৱৰ্তী সময়ত পাকিস্তানী সেনাৰ হিংসাত্মক দমনৰ সন্মুখীন হ’বলগীয়া হয়।

ভাৰতৰ ভূমিকাঃ

  • শৰণাৰ্থী সংকটঃ সংঘাতৰ ফলত এক উল্লেখযোগ্য শৰণাৰ্থী সংকটৰ সৃষ্টি হৈছিল, বহুতে ভাৰতলৈ পলায়ন কৰিছিল।

  • সমৰ্থনঃ ভাৰতে বাঙালী জনসাধাৰণক সহায় আগবঢ়াইছিল আৰু মুক্তি সংগ্ৰামত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল।

কাৰ্য্যকলাপ:

অপাৰেচন জেকপট:

  • উদ্দেশ্যঃ পূব পাকিস্তান অঞ্চলৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ স্থানসমূহক লক্ষ্য কৰি মুক্তি বাহিনী (বাংলাদেশী স্বাধীনতা সংগ্ৰামী)ক সমৰ্থন কৰিবলৈ ভাৰতীয় সেনাই চলোৱা এক গোপন অভিযান।

  • উদ্দেশ্যঃ পাকিস্তানৰ সামৰিক অভিযানত ব্যাঘাত জন্মা আৰু স্বাধীনতা আন্দোলনক সমৰ্থন কৰা।

অপাৰেচন চাৰ্চলাইট:

  • উদ্দেশ্যঃ বাঙালী জনসাধাৰণৰ বিৰুদ্ধে পাকিস্তানী সেনাবাহিনীৰ নৃশংস দমন।

  • উদ্দেশ্য: স্বাধীনতা আন্দোলন দমন কৰা আৰু প্ৰতিবাদ দমন কৰা, যাৰ ফলত ব্যাপক অত্যাচাৰ আৰু উল্লেখযোগ্য সাধাৰণ নাগৰিকৰ মৃত্যু হৈছিল।

ভাৰত আৰু বাংলাদেশৰ মাজত সহযোগিতাৰ ক্ষেত্ৰসমূহ

অৰ্থনৈতিক সহযোগিতা:

  • দক্ষিণ এছিয়াত বাংলাদেশ ভাৰতৰ সৰ্ববৃহৎ বাণিজ্যিক অংশীদাৰ, আনহাতে ভাৰত এছিয়াত বাংলাদেশৰ দ্বিতীয় বৃহত্তম বাণিজ্যিক অংশীদাৰ।

  • ২০২৩-২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত বাংলাদেশে ভাৰতলৈ ১.৯৭ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰৰ সামগ্ৰী ৰপ্তানি কৰে, মুঠ দ্বিপাক্ষিক বাণিজ্য ১৪.০১ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ হয়।

  • ভাৰতৰ কপাহ ৰপ্তানিৰ প্ৰধান গন্তব্যস্থান বাংলাদেশ, ভাৰতৰ মুঠ কপাহ ৰপ্তানিৰ ৩৪.৯% (বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪ত প্ৰায় ২.৪ বিলিয়ন ডলাৰ)।

  • বাংলাদেশলৈ ভাৰতৰ প্ৰধান ৰপ্তানিৰ ভিতৰত পেট্ৰলিয়াম সামগ্ৰী আৰু শস্যজাতীয় সামগ্ৰী অন্তৰ্ভুক্ত।

  • ভাৰতলৈ বাংলাদেশৰ সৰ্বোচ্চ ৰপ্তানি হৈছে ৰেডিমেড কাপোৰ, বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪ত মুঠ ৩৯১ মিলিয়ন ডলাৰ।

  • শেহতীয়াকৈ বাংলাদেশ বিশ্বব্যাপী বস্ত্ৰশিল্পৰ এক উল্লেখযোগ্য কেন্দ্ৰত পৰিণত হৈছে।

নিৰাপত্তা আৰু সীমা ব্যৱস্থাপনা:

  • দুয়োখন দেশেই আৰক্ষীৰ বিষয়, দুৰ্নীতি বিৰোধী, আৰু ড্ৰাগছ সৰবৰাহ, নকল মুদ্ৰা, আৰু মানৱ সৰবৰাহৰ দৰে অবৈধ কাৰ্য্যকলাপৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়াত সহযোগিতা কৰে।

  • ২০১৫ চনৰ ভূমি সীমা চুক্তিয়ে দীৰ্ঘদিনীয়া সীমান্তৰ সমস্যা সমাধান কৰিছিল।

  • নিৰাপত্তা ব্যৱস্থা: ৪,০৯৬ কিলোমিটাৰ দৈৰ্ঘ্যৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সীমান্তখন সীমান্তৰ বেৰ, সীমাৰ স্তম্ভৰ যৌথ পৰিদৰ্শন, আৰু নদীৰ সীমাকে ধৰি সহযোগিতামূলক সীমা নিৰ্ধাৰণৰ জৰিয়তে পৰিচালনা কৰা হয়।

প্ৰতিৰক্ষা সহযোগিতা:

  • ভাৰত আৰু বাংলাদেশে যৌথ সামৰিক অনুশীলনত লিপ্ত হয়, যেনে এক্সাৰচাইজ সম্প্ৰীতি (সেনা) আৰু এক্সাৰচাইজ বংগ সাগৰ (নৌসেনা)।

আন্তঃগাঁথনি আৰু সংযোগ: দুয়োখন ৰাষ্ট্ৰই বিভিন্ন পৰিবহণ পদ্ধতিৰ জৰিয়তে সংযোগ বৃদ্ধি কৰিছে।

উল্লেখযোগ্য উন্নয়নসমূহ:

  • ভাৰত আৰু বাংলাদেশৰ মাজত ১৯৬৫ চনৰ পূৰ্বৰ ৬টা ৰেলপথৰ পুনৰ সংস্থাপন।

  • ভাৰতে ২০১৬ চনৰ পৰা বাংলাদেশক তিনিটা ঋণ লাইন প্ৰদান কৰিছে, যাৰ মুঠ মূল্য হৈছে পথ, ৰে’ল, জাহাজ, আৰু বন্দৰৰ আন্তঃগাঁথনিৰ বাবে।

  • ২০২৩ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত দুটা বৃহৎ প্ৰকল্প উদ্বোধন কৰা হয়: আখৌৰা-আগৰতলা সীমা অতিক্ৰম কৰা ৰেল সংযোগ আৰু খুলনা-মংলা বন্দৰ ৰেল লাইন। আখৌৰা-আগৰতলা সংযোগ হৈছে ষষ্ঠ সীমা অতিক্ৰম কৰা ৰেল লাইন।

অতিৰিক্ত চুক্তিসমূহ:

  • ১৯৭২ চনৰ পৰা কাৰ্যক্ষম প্ৰট’কল অন ইনলেণ্ড ৱাটাৰৱেজ ট্ৰেড এণ্ড ট্ৰেনজিট (পিআইডব্লিউটিটি)য়ে আভ্যন্তৰীণ জলপথৰ জৰিয়তে বাণিজ্যৰ সুবিধা প্ৰদান কৰে।

  • চিটাগং আৰু মংলা বন্দৰ ব্যৱহাৰৰ চুক্তিখনো ২০২৩ চনত কাৰ্যকৰী কৰা হয়।

সাংস্কৃতিক সহযোগিতা:

  • দুয়োটা জাতিৰ বিশিষ্ট শিল্পীসকলক লৈ সাংস্কৃতিক বিনিময় কাৰ্যসূচীয়ে মানুহৰ মাজত সংযোগ গঢ়ি তোলে আৰু পাৰস্পৰিক বুজাবুজি বৃদ্ধি কৰে।

ভাৰত আৰু বাংলাদেশৰ সম্পৰ্কত প্ৰত্যাহ্বানসমূহঃ

ভাৰত আৰু বাংলাদেশৰ মাজত এক উমৈহতীয়া সাংস্কৃতিক ঐতিহ্য, ভাগ-বতৰা কৰা নীতি, আৰু মূল্যবোধৰ মাজত শিপাই থকা এক অনন্য সম্পৰ্ক আছে। এই সম্পৰ্ক উমৈহতীয়া আকাংক্ষা আৰু তেওঁলোকৰ জনগোষ্ঠীৰ ত্যাগৰ দ্বাৰা গঢ় লৈ উঠিছে। অৱশ্যে ভাৰত-বাংলাদেশৰ দ্বিপাক্ষিক সম্পৰ্কত কিছু প্ৰত্যাহ্বান আছে।

অবৈধ প্ৰব্ৰজন:

  • বাংলাদেশৰ পৰা ভাৰতলৈ অবৈধ প্ৰব্ৰজন এক উল্লেখযোগ্য বিষয় হৈয়েই আছে, ভাৰতৰ সীমান্তৱৰ্তী ৰাজ্যসমূহৰ সম্পদত টান পৰিছে আৰু নিৰাপত্তাজনিত প্ৰত্যাহ্বানৰ সৃষ্টি কৰিছে।

  • ম্যানমাৰৰ ৰোহিংগীয়া সংকটে পৰিস্থিতি অধিক ভয়াৱহ কৰি তুলিছে, যাৰ ফলত প্ৰব্ৰজন সমস্যাত অৰিহণা যোগাইছে।

নদীৰ পানী ব্যৱস্থাপনা:

  • ভাৰত আৰু বাংলাদেশৰ মাজত ৫৪খন উমৈহতীয়া নদীৰ ভাগ থকাৰ কথা মনত ৰাখি সীমা অতিক্ৰম কৰি নদীৰ পানীৰ ব্যৱস্থাপনা এক বিতৰ্কিত বিষয়।

  • যদিও গংগা জল সন্ধি আৰু কুশিয়াৰা নদী সন্ধিৰ দৰে ডাঙৰ সন্ধি স্বাক্ষৰিত হৈছে, তথাপিও পানীৰ ভাগ-বতৰা আৰু ব্যৱস্থাপনাক লৈ মতানৈক্য অব্যাহত আছে।

চীনৰ প্ৰভাৱ বৃদ্ধি:

  • বাংলাদেশত চীনৰ ক্ৰমবৰ্ধমান প্ৰভাৱ ভাৰতৰ বাবে চিন্তাৰ বিষয় হৈ পৰিছে,বিশেষকৈ বাংলাদেশে চীনৰ বেল্ট এণ্ড ৰোড ইনিচিয়েটিভত অংশগ্ৰহণ কৰাৰ বাবে।

  • বাংলাদেশত চীনৰ জড়িততা বৃদ্ধিয়ে ভাৰতৰ আঞ্চলিক প্ৰভাৱ আৰু কৌশলগত লক্ষ্যত প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে বুলি আশংকা কৰা হৈছে।

ভাৰত-বাংলাদেশৰ সম্পৰ্কত প্ৰত্যাহ্বানসমূহ মোকাবিলা কৰা

  • সীমান্ত সুৰক্ষা শক্তিশালী কৰা: অবৈধ প্ৰব্ৰজন পৰিচালনা আৰু প্ৰশমনৰ বাবে চোৰাংচোৱাগিৰি আৰু সীমা নিয়ন্ত্ৰণ ব্যৱস্থা বৃদ্ধি কৰা।

  • দ্বিপাক্ষিক সহযোগিতা উন্নত কৰা: প্ৰব্ৰজনৰ সমস্যাসমূহ সমাধানৰ বাবে যৌথ সীমান্ত ব্যৱস্থাপনা পদক্ষেপ আৰু চোৰাংচোৱা বিনিময়ত সহযোগিতা কৰা।

  • শৰণাৰ্থী সংহতিৰ সমৰ্থন: প্ৰব্ৰজনৰ প্ৰভাৱ পৰিচালনা কৰিবলৈ আইনী কাঠামো আৰু মানৱীয় সাহায্যকে ধৰি শৰণাৰ্থীসকলৰ বাবে সমৰ্থন কাৰ্যসূচী প্ৰস্তুত কৰা।

  • আলোচনা আৰু সহযোগীতা বৃদ্ধি কৰা: পানী বিভাজন সমাধান আৰু বৰ্তমানৰ সন্ধিসমূহ নবীকৰণৰ বাবে আলোচনা অব্যাহত ৰখা আৰু তীব্ৰতৰ কৰা।

  • যৌথ নদী অৱবাহিকা ব্যৱস্থাপনাক প্ৰসাৰ কৰা: সংহত পানী ব্যৱস্থাপনা আৰু সংৰক্ষণ প্ৰচেষ্টাৰ বাবে যৌথ সমিতি গঠন কৰা।

  • আন্তঃগাঁথনিত বিনিয়োগ কৰা: জলসিঞ্চন আৰু জলসিঞ্চন ব্যৱস্থাকে ধৰি দক্ষ পানী বিতৰণ আৰু ব্যৱস্থাপনাৰ বাবে আন্তঃগাঁথনি বিকশিত কৰা।

  • ভাৰত-বাংলাদেশৰ কৌশলগত অংশীদাৰিত্ব শক্তিশালী কৰা: দ্বিপাক্ষিক সম্পৰ্কক শক্তিশালী কৰিবলৈ অৰ্থনৈতিক, কৌশলগত, আৰু সাংস্কৃতিক সম্পৰ্ক গভীৰ কৰা।

  • আঞ্চলিক কূটনীতিত জড়িত হোৱা: চীনৰ প্ৰভাৱৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষা আৰু সহযোগিতামূলক আঞ্চলিক উন্নয়নক প্ৰসাৰিত কৰাৰ বাবে আঞ্চলিক মঞ্চ আৰু পদক্ষেপত সক্ৰিয়ভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰা।

  • অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত সহায় কৰা: চীনৰ প্ৰভাৱক প্ৰতিহত কৰিবলৈ আৰু অৰ্থনৈতিক আন্তঃনিৰ্ভৰশীলতাক লাভান্বিত কৰিবলৈ বাংলাদেশত প্ৰকল্প আৰু উন্নয়নমূলক পদক্ষেপত বিনিয়োগ কৰা।

ভাৰত আৰু বাংলাদেশৰ মাজত গভীৰ সাংস্কৃতিক আৰু ঐতিহাসিক বন্ধন আছে যদিও তেওঁলোকৰ সম্পৰ্কই অবৈধ প্ৰব্ৰজন, নদীৰ পানী ব্যৱস্থাপনা বিবাদ, বাংলাদেশত চীনৰ ক্ৰমবৰ্ধমান প্ৰভাৱ আদি প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হৈছে।  এই সমস্যাসমূহৰ সমাধানৰ বাবে বৰ্ধিত সহযোগিতা, কৌশলগত সংযোগ, আৰু পাৰস্পৰিক বিনিয়োগৰ প্ৰয়োজন।

EAANg766aH1QBOzRzPcynroGauPTSN9eHFbB4p8JIqdt4GHeOMB6Oitqtd3xuqdqML3B6ojiVZCVLT4nX9twhptT4hQzchniTPcbqkd2LHicZBfbOtumzGkppnY2MUKUoGMx6hovy7eH851wtALd1A9IAHpHHkIy1Jmcs8minxwByHU0cWqcqbaaJW60TvWAAZDZD
logo
Advait IAS
advaitias.com