যোগ্য (merit) সামগ্ৰী আৰু অযোগ্য (non-merit) সামগ্ৰী
যোগ্য সামগ্ৰীঃ চৰকাৰে যোগ্য বুলি গণ্য কৰা সামগ্ৰী আৰু সেৱাসমূহ বিতৰণ কৰে। এই সামগ্ৰীসমূহ ব্যৱহাৰৰ বাবে চৰকাৰী প্ৰচাৰৰ লক্ষ্য হৈছে সমাজ কল্যাণ বৃদ্ধি কৰা।
অযোগ্য সামগ্ৰীঃ আনহাতে, চৰকাৰে অযোগ্য সামগ্ৰীৰ ব্যৱহাৰ সীমিত কৰিব বিচাৰে কিয়নো সেইবোৰ সমাজৰ বাবে ক্ষতিকাৰক।
বিনামূলীয়া আৰু কল্যাণমূলক ব্যৱস্থাঃ
বিনামূলীয়া উপহাৰঃ
ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকে (আৰ. বি. আই.) ২০২২ চনৰ জুনৰ এখন বুলেটিনত 'বিনামূলীয়া উপহাৰ'ক বিনা মাচুলত আগবঢ়োৱা জনকল্যাণমূলক ব্যৱস্থা বুলি বৰ্ণনা কৰিছিল।
বিনামূলীয়া উপহাৰে অযোগ্য সামগ্ৰীৰ ব্যাপক বিতৰণ অন্তৰ্ভুক্ত কৰে, যিয়ে চৰকাৰী ৰাজহ হ্ৰাস কৰিব পাৰে।
ঋণ সংস্কৃতি দুৰ্বল কৰিব পাৰে, ৰাজসাহায্য লংঘনৰ জৰিয়তে পণ্য-সেৱামূল্য বিকৃত কৰিব পাৰে, আৰু কৰ্মপ্ৰেৰণা হ্ৰাস কৰিব পাৰে।
ইয়াৰ ভিতৰত বিনামূলীয়া বিদ্যুৎ, পানী, ৰাজহুৱা পৰিবহণ, অপৰিশোধিত উপযোগিতা ৰচিছৰ ক্ষমা, লেপটপ, দুচকীয়া বাহন আদি বিতৰণ আদিৰ দৰে সুবিধা আৰু কৃষি ঋণ ৰেহাই আদি অন্তৰ্ভুক্ত হৈ আছে।
কল্যাণমূলক ব্যৱস্থাঃ
কল্যাণমূলক ব্যৱস্থাবোৰ হৈছে সংবিধানপ্ৰদত্ত নিৰ্দেশনা নীতিৰ ওপৰত আধাৰিত ৰাজহুৱা নীতিৰ হস্তক্ষেপ, যাৰ লক্ষ্য হৈছে উৎপাদন আৰু উৎপাদনশীলতাত দীৰ্ঘম্যাদী লাভালাভ সৃষ্টি কৰা।
স্বাস্থ্যসেৱা, শিক্ষা আৰু সামাজিক সুৰক্ষাৰ জৰিয়তে জীৱনৰ মৌলিক মৰ্যাদা বজাই ৰখাৰ বাবে কল্যাণমূলক ব্যৱস্থা অত্যাৱশ্যকীয়।
ই মানৱ উন্নয়ন বৃদ্ধিৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ, যিয়ে দেশৰ বিকাশক উৎসাহিত কৰে।
মধ্যাহ্ন ভোজন, ৰাজহুৱা বিতৰণ ব্যৱস্থা (পিডিএছ) এম জি এনৰেগা, আৰু স্বাস্থ্য বীমা আঁচনিৰ দৰে কল্যাণমূলক কাৰ্যসূচীসমূহে গ্ৰাম্য আৰু পৌৰ উভয়ৰে দৰিদ্ৰ জনসংখ্যাৰ বাবে জীৱন মানদণ্ড যথেষ্ট বৃদ্ধি কৰিছে।
বিনামূলীয়া উপহাৰৰ অত্যাধিক লিপ্ততাৰ সৈতে সম্পৰ্কিত বিষয়সমূহঃ
ৰাজ্যসমূহৰ ওপৰত বৃহৎ কৰ বোজাঃ বৃহৎ সংখ্যক ৰাজ্যৰ উচ্চ ঋণ বোজাই তেওঁলোকক বৃহৎ সামাজিক পদক্ষেপৰ বাবে পুঁজি যোগান ধৰাত বাধা দিয়ে।
"ৰাজ্যিক বিত্তঃ এক বিপদাশংকা বিশ্লেষণ" শীৰ্ষক ২০২২ চনৰ জুন মাহত ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ এক প্ৰতিবেদন অনুসৰি ৰাজ্যৰ ৰাজহ হ্ৰাস আৰু ৰাজসাহায্যৰ বৰ্ধিত ওজনৰ বাবে ৰাজ্য চৰকাৰৰ ঋণ বৃদ্ধি পাইছে।
বিত্তীয় স্থানৰ সংকোচনঃ অত্যধিক বিনামূলীয়া উপহাৰ প্ৰদানত বিত্তীয় নমনীয়তা হ্ৰাস পায় কিয়নো ৰাজসাহায্যৰ বোজা বহন কৰিবলৈ ঋণৰ প্ৰয়োজন। ফলত ঘাটি বৃদ্ধিৰ সম্ভাৱনাই দেখা দিয়ে।
ইয়াৰ ফলত ৰাজ্যসমূহ ঋণ ফান্দত পৰিব আৰু বিত্তীয় দায়বদ্ধতা আৰু বাজেট ব্যৱস্থাপনা (FRBM) নিয়মাৱলী উলংঘন কৰিব।
এখন গৱেষণাপত্ৰত প্ৰকাশিত এক বিশ্লেষণত, ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকে উল্লেখ কৰিছিল যে ইন্দিৰা গান্ধী ৰাষ্ট্ৰীয় বৃদ্ধ বয়স পেন্সন আঁচনি (IGNOAPS)ৰ অধীনত বৃদ্ধসকলৰ বাবে পেন্সন আঁচনিৰ দৰে বিনামূলীয়া সুবিধাৰ দ্বাৰা চৰকাৰী বিত্তীয় বিপদাশংকা বৃদ্ধি পাইছে, যাৰ অৰ্থ হৈছে বৃদ্ধ জনসংখ্যা বঢ়াৰ লগে লগে পেন্সন দায়বদ্ধতা বৃদ্ধি পাইছে।
সমাজৰ ওপৰত প্ৰভাৱঃ ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ গৱেষণাই ইংগিত দিয়ে যে ৰাজ্যসমূহে অধিক পুঁজি লাভ কৰা সত্বেও সামাজিক খণ্ডত বিশেষকৈ স্বাস্থ্য আৰু শিক্ষাৰ দৰে গুৰুত্বপূৰ্ণ ক্ষেত্ৰত কম ব্যয় কৰিছে।
২০১৯-২০ বৰ্ষত ৭.৮% ৰ পৰা ২০২১-২২ বৰ্ষত ৮.২% লৈ, ৰাজসাহায্যই ৰাজ্যৰ ৰাজহ ব্যয়ৰ এক বৃহৎ অংশ অধিকাৰ কৰিছে।
পৰিৱেশৰ ওপৰত প্ৰভাৱঃ বিনামূলীয়া সামগ্ৰী বিতৰণৰ ফলত অত্যাধিক খৰচ হ'ব পাৰে আৰু ইন্ধন, শক্তি আৰু পানীৰ দৰে প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ অপচয় হ'ব পাৰে।
উদাহৰণস্বৰূপে, বিনামূলীয়া উপহাৰে কাৰ্বন পদচিহ্ন আৰু প্ৰদূষণ স্তৰ বৃদ্ধি কৰাৰ সময়তে দক্ষতা আৰু সংৰক্ষণ প্ৰেৰণা হ্ৰাস কৰিব পাৰে। যেনে, বিনামূলীয়া গেছ চিলিণ্ডাৰ, বিনামূলীয়া বিদ্যুৎ, আৰু বিনামূলীয়া পানী আদি
বিনামূলীয়া উপহাৰৰ সুবিধাসমূহ হ'ল -
ৰাজহুৱা প্ৰসাৰ আৰু সম্পৰ্কঃ
বিনামূলীয়া উপহাৰে চৰকাৰৰ সঁহাৰি আৰু দায়বদ্ধতা প্ৰদৰ্শন কৰি জনসাধাৰণৰ বিশ্বাস আৰু সন্তুষ্টি বৃদ্ধি কৰে।
ই মতামত আৰু আলোচনাৰ সুযোগ বৃদ্ধিৰ জৰিয়তে স্বচ্ছতা আৰু গণতন্ত্ৰ বৃদ্ধি কৰে।
উত্তৰ প্ৰদেশ আৰু তামিলনাডুত লেপটপ, চাইকেল আৰু নগদ ধন স্থানান্তৰৰ দৰে বিনামূলীয়া উপহাৰৰ পৰা ভোটাৰৰ উপস্থিতি, ৰাজনৈতিক সজাগতা আৰু চৰকাৰৰ সন্তুষ্টি বৃদ্ধিৰ তথ্য চেণ্টাৰ ফৰ পলিচি ৰিচাৰ্ছ (centre for policy research)ৰ অধ্যয়নত প্ৰকাশ পাইছে।
অৰ্থনৈতিক বিকাশঃ
ই অনুন্নত অঞ্চলসমূহত কৰ্মশক্তিৰ উৎপাদনশীল ক্ষমতা বৃদ্ধি কৰি অৰ্থনৈতিক বিকাশক উদ্দীপিত কৰে।
নীতি আয়োগৰ প্ৰতিবেদনত উল্লেখ কৰা হৈছে যে বিহাৰ আৰু পশ্চিম বংগত স্কুলীয়া ছোৱালীসকলক প্ৰদান কৰা চাইকেলসমূহে নামভৰ্তি হাৰ, বিদ্যালয়ৰ ধাৰণ ক্ষমতা বৃদ্ধি, বিদ্যালয় এৰি যোৱাৰ হাৰ হ্ৰাস কৰা আৰু শিক্ষণ ফলাফল উন্নত কৰিছে।
সমাজ কল্যাণঃ
দৰিদ্ৰ আৰু প্রান্তীয় সমাজক বিনামূলীয়া উপহাৰে প্ৰাথমিক প্ৰয়োজনীয়তা আৰু সামাজিক কল্যাণ প্ৰদান কৰে, সাক্ষৰতা, স্বাস্থ্য আৰু জীৱনৰ মানদণ্ড উন্নত কৰে।
বিশ্ব বেংকৰ অধ্যয়নত অনুমান কৰা হৈছে যে ৰাজহুৱা বিতৰণ ব্যৱস্থাৰ অধীনত খাদ্য ৰাজসাহায্যই ২০১১-১২ চনত ভাৰতৰ দৰিদ্ৰতাৰ অনুপাত ৭% হ্ৰাস কৰিছিল।
ৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰতিদৰ্শ সমীক্ষা সন্থা (NSSO)ৰ তথ্যত দেখা গৈছে যে আৰ. এছ. বি. ৱাই. (RSBY)-ৰ অধীনত স্বাস্থ্য বীমাই দৰিদ্ৰ সীমাৰেখাৰ তলৰ পৰিয়ালসমূহৰ বাবে পকেটৰ বাহিৰা খৰচ আৰু স্বাস্থ্য আঘাত হ্ৰাস কৰিছে।
আয় সমতা
ই আয়ৰ সমতা-সম্পদ আৰু সম্পদসমূহ অধিক সমানভাৱে পুনৰ বিতৰণ কৰি আয়ৰ বৈষম্য আৰু দৰিদ্ৰতা হ্ৰাস কৰে।
ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ প্ৰতিবেদনত দেখা গৈছে যে ঋণ ৰেহাইৰ ফলত ঋণৰ বোজা হ্ৰাস পাইছে আৰু দুৰ্ভগীয়া কৃষকসকলৰ ঋণযোগ্যতা উন্নত হৈছে।
ভৱিষ্যত কাৰ্যপন্থা:
কল্যাণ আৰু বিনামূলীয়া উপহাৰৰ মাজত এক ৰেখা অংকণ কৰা।
বিনামূলীয়া উপহাৰসমূহ কৰদাতাসকলৰ ধনৰ সৈতে সংযুক্ত এক অৰ্থনৈতিক চশমাৰ জৰিয়তে পৰীক্ষা কৰা উচিত।
ৰাজসাহায্য বনাম বিনামূলীয়া উপহাৰ: ৰাজসাহায্য হৈছে নিৰ্দিষ্ট প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰা লক্ষ্যযুক্ত লাভালাভ, আনহাতে বিনামূলীয়া উপহাৰবোৰ প্ৰায়ে বৈষম্যহীন আৰু কম ন্যায্য।
পুঁজিৰ স্পষ্ট যুক্তি আৰু ইংগিত
স্বচ্ছতা: ৰাজনৈতিক দলসমূহে ভোটাৰ আৰু ভাৰতৰ নিৰ্বাচন আয়োগৰ সন্মুখত বিনামূলীয়া উপহাৰ পুঁজিৰ উৎস আৰু বিত্তীয় প্ৰভাৱ প্ৰকাশ কৰা উচিত।
দায়বদ্ধতাঃ ৰাজহৰ উৎস, বিত্তীয় ভাৰসাম্য প্ৰভাৱ, ৰাজহুৱা ব্যয়কালীন সুযোগ ব্যয়, আৰু বিনামূলীয়া উপহাৰৰ স্থায়িত্ব আদি দায়বদ্ধতা শিতানত অন্তৰ্ভুক্ত।
ভাৰতৰ নিৰ্বাচন আয়োগৰ শক্তিশালীকৰণ
নিৰ্বাচনৰ সময়ত ৰাজনৈতিক দলসমূহে ঘোষণা কৰা বিনামূলীয়া উপহাৰসমূহ নিয়ন্ত্ৰণ আৰু নিৰীক্ষণ কৰিবলৈ নিৰ্বাচন আয়োগৰ অধিক কৰ্তৃত্ব থাকিব লাগে।
ইয়াৰ ভিতৰত পক্ষসমূহৰ পঞ্জীয়ন বাতিল, জৰিমনা আৰোপ বা উলংঘনৰ বাবে অৱমাননা ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰাৰ ক্ষমতা থাকিব পাৰে।
ভোটাৰ সজাগতা
বিনামূলীয়া উপহাৰৰ অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক পৰিণামৰ বিষয়ে ভোটাৰসকলক শিক্ষিত কৰিব লাগিব।
সজাগতা অভিযান, ভোটাৰ সাক্ষৰতা কাৰ্যসূচী, আৰু সংবাদ মাধ্যমৰ উদ্যোগসমূহে ভোটাৰসকলক যুক্তিসঙ্গত আৰু নৈতিক বাছনি কৰাত সহায় কৰিব পাৰে।
ন্যায়িক হস্তক্ষেপঃ
বিশেষজ্ঞ সমিতিঃ উচ্চতম ন্যায়ালয়ে বিনামূলীয়া উপহাৰৰ প্ৰভাৱ পৰীক্ষা কৰিবলৈ নিটি আয়োগ, বিত্ত আয়োগ, ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংক আৰু অন্যান্য অংশীদাৰসকলক লৈ এখন সমিতি গঠন কৰাৰ প্ৰস্তাৱ আগবঢ়াইছে।
পৰামৰ্শঃ এই সমিতিয়ে নিৰ্বাচনী প্ৰচাৰৰ সময়ত ৰাজনৈতিক দলসমূহে আগবঢ়োৱা বিনামূলীয়া উপহাৰ সম্পৰ্কীয় নিয়ন্ত্ৰণ ব্যৱস্থাৰ পৰামৰ্শ আগবঢ়াব।
অন্তৰ্ভুক্তিমূলক উন্নয়নৰ ওপৰত গুৰুত্ব
দৰিদ্ৰতা, অসমতা আৰু বহিষ্কৰণৰ দৰে জলন্ত সমস্যাবোৰ সম্বোধন কৰিলে বিনামূলীয়া উপহাৰৰ প্ৰতি দুৰ্বলতা হ্ৰাস কৰিব পাৰে।
অন্তৰ্ভুক্তিমূলক বিকাশে সমাজৰ সকলো শ্ৰেণীৰ বাবে অৰ্থনৈতিক বিকাশ আৰু সামাজিক প্ৰগতি বৃদ্ধি কৰে।
বিত্ত আয়োগৰ ভূমিকা
বিত্ত আয়োগে আবণ্টনৰ সময়ত ৰাজ্যসমূহৰ ঋণ বোজা আৰু বিনামূলীয়া উপহাৰৰ স্থায়িত্ব বিবেচনা কৰা উচিত।
ভাৰতৰ আইন আয়োগৰ দৰে সাংবিধানিক সংস্থাসমূহৰে গঠিত এখন সমিতিয়ে বিষয়টো পৰিচালনা কৰিবলৈ সমাধান প্ৰস্তাৱ আগবঢ়াব লাগে।
অতিৰিক্ত পদক্ষেপ হিচাপে ভোটাৰৰ সতৰ্কতা আৰু জনপ্ৰিয় নীতিৰ বিত্তীয় প্ৰভাৱৰ বিষয়ে অনুসন্ধান, ভাৰতীয় নিৰ্বাচন আয়োগক শক্তিশালী কৰিবলৈ পুঁজি ব্যৱহাৰৰ বিধিবদ্ধ ব্যৱস্থা বা সতৰ্কবাণী প্ৰয়োজনীয়তা, কল্যাণমূলক ব্যয়ৰ সীমা নিৰ্ধাৰণ, যেনে জি.এছ.ডি. পি.(GSDP) ৰ ১% বা ৰাজ্যিক কৰ সংগ্ৰহে সঠিক ৰূপায়ণ নিশ্চিত কৰিব পাৰে।
অৰ্থহীন বিনামূলীয়া উপহাৰ আৰু প্ৰকৃত কল্যাণমূলক ব্যৱস্থাৰ মাজত এক স্পষ্ট পাৰ্থক্যৰ প্ৰয়োজন আছে । অন্যান্য উন্নয়নশীল অঞ্চলৰ তুলনাত স্বাস্থ্য আৰু শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত ব্যয়ত ভাৰত পিছ পৰি থকাৰ বাবে কল্যাণমূলক আঁচনিসমূহত অধিক সম্পদৰ আবণ্টন অত্যাৱশ্যকীয় হিচাপে পৰিগণিত হৈছে।