খাদ্য সুৰক্ষা, জলবায়ু পৰিৱৰ্তন প্ৰশমন আৰু পৰিৱেশ তন্ত্ৰ সেৱাৰ আধাৰশিলা হিচাপে মাটিৰ স্বাস্থ্যৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি নতুন দিল্লীত গোলকীয় মৃত্তিকা সন্মিলন (Global Soil Conference (GSC)) ২০২৪ অনুষ্ঠিত হৈছিল।
বিশ্ব মৃত্তিকা সন্মিলন ২০২৪
- আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মৃত্তিকা বিজ্ঞান সংঘ (International Union of Soil Sciences) ৰ সহযোগিতাত ভাৰতীয় মৃত্তিকাবিজ্ঞান সমাজে (Indian Society of Soil Science) বিশ্ব মৃত্তিকা সন্মিলন ২০২৪ আয়োজন কৰিছিল।
- মৃত্তিকাৰ স্বাস্থ্যৰ ওপৰত বিশ্বব্যাপী সংলাপ গঢ়ি তোলাৰ লগতে বহনক্ষম মাটি আৰু সম্পদ ব্যৱস্থাপনাৰ প্ৰত্যাহ্বানৰ মোকাবিলা কৰাত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হৈছে।
- ২০২৪ চনৰ এই সন্মিলনৰ বিষয়বস্তুঃ “খাদ্য সুৰক্ষাৰ বাহিৰে মাটিৰ যত্নঃ জলবায়ু পৰিৱৰ্তন প্রশমন আৰু পৰিৱেশ তন্ত্ৰ সেৱা” (“Caring Soils Beyond Food Security: Climate Change Mitigation & Ecosystem Services)
গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশসমূহঃ
- মৃত্তিকাৰ অৱক্ষয়ক উৎপাদনশীলতা আৰু বিশ্ব খাদ্য সুৰক্ষাত প্ৰভাৱ পেলোৱা এক গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয় হিচাপে স্বীকাৰ কৰা হৈছে।
- উল্লেখ কৰা হৈছে যে ভাৰতৰ ৩০% মৃত্তিকা অৱক্ষয়, লৱণীয়তা, প্ৰদূষণ আৰু জৈৱিক কাৰ্বনৰ ক্ষতিৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈছে।
- মৃত্তিকাৰ অৱক্ষয় প্ৰতিহত কৰাৰ বাবে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সহযোগিতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি বহনক্ষম উন্নয়ন লক্ষ্য-১৫ ৰ সৈতে সংগতি ৰাখি- স্থল পৰিৱেশ তন্ত্ৰ সুৰক্ষিত কৰা, মৰুভূমিকৰণৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়া আৰু জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ ক্ষতি ৰোধ কৰাত এই সন্মিলনে গুৰুত্ব দিছে।
ভাৰতত মৃত্তিকাৰ স্বাস্থ্য সম্পৰ্কে উদ্বেগ
- মাটিৰ অৱক্ষয়ঃ
- অনা-বহনক্ষম কৃষি-পদ্ধতি আৰু দুৰ্বল মৃত্তিকা ব্যৱস্থাপনাৰ বাবে ভাৰতৰ এক তৃতীয়াংশতকৈও অধিক ভূমি অৱক্ষয়ৰ সন্মুখীন হৈছে।
- মাটি ক্ষয় আৰু উৰ্বৰতা হ্ৰাসঃ
- প্ৰতি হেক্টৰত ১৫.৩৫ টন বাৰ্ষিক মৃত্তিকাৰ ক্ষতিয়ে, শস্যৰ উৎপাদনশীলতা হ্ৰাস আৰু অৰ্থনৈতিক ক্ষতিৰ সৃষ্টি কৰে।
- ইয়াৰ ফলত বানপানী, খৰাং আৰু জলাশয়ৰ ক্ষমতা হ্ৰাস পায়।
- মাটিৰ লৱণশক্তিঃ
- লৱণশীলতাই পৃষ্ঠীয় জলৰ আভ্যন্তৰীণ প্ৰৱেশ, পুষ্টি আহৰণ আৰু বায়ু চলাচল হ্ৰাস কৰে, মৃত্তিকা অনুৰ্বৰ কৰি তোলে আৰু উৎপাদনশীলতা হ্ৰাস কৰে।
- তাকৰ জৈৱিক উপাদান আৰু পুষ্টিৰ অভাৱঃ
- ভাৰতীয় মাটিত জৈৱিক উপাদান অতি কম (~ ০.৫৪%) যি উৰ্বৰতাক প্ৰভাৱিত কৰে।
- ভাৰতৰ ৭০% তকৈ অধিক মাটি অম্লতা বা ক্ষাৰতাৰ দ্বাৰা আক্ৰান্ত হয়, যাৰ ফলত মৃত্তিকাৰ পুষ্টি চক্ৰ ব্যাহত হয়।
- নাইট্ৰ’জেন, ফছফৰাছ আৰু পটাছিয়ামৰ দৰে অত্যাৱশ্যকীয় পুষ্টিৰ অভাৱে মৃত্তিকা সংকট বৃদ্ধি কৰে।
- মৰুভূমিকৰণ :
- মৰুভূমিকৰণে জৈৱিক পদাৰ্থ, মৃত্তিকাৰ আৰ্দ্ৰতা ধৰি ৰখা আৰু জৈৱ বৈচিত্ৰ্য হ্ৰাস কৰে। ফলত মৃত্তিকাৰ বন্ধ্যাত্ব আৰু খাদ্য নিৰাপত্তাহীনতাৰ অৱনতি ঘটে।
- উৰ্বৰ ভূমিৰ পৰিৱৰ্তনঃ
- গুৰুত্বপূৰ্ণ উৰ্বৰ কৃষি ভূমিখণ্ড অনা-কৃষিজাত উদ্দেশ্যে স্থানান্তৰ কৰা হৈছে। ফলত মূল্যৱান মৃত্তিকা সম্পদৰ ক্ষতিসাধন হৈছে।
মাটিৰ স্বাস্থ্য বৃদ্ধিৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় প্ৰচেষ্টাঃ
- নীতিগত হস্তক্ষেপঃ
- পুষ্টিৰ স্থিতি আৰু নিৰ্মাণৰ নিৰ্দেশনা প্ৰদান কৰিবলৈ মৃত্তিকা স্বাস্থ্য কাৰ্ড (Soil Health Card (SHC)) কাৰ্যসূচীৰ দৰে আঁচনিসমূহৰ সম্প্ৰসাৰণ আৰু বৃদ্ধি কৰা হৈছে।
- কাৰ্বন নিৰ্বাচন (Carbon Sequestration)
- বায়ুমণ্ডলীয় কাৰ্বন সংৰক্ষণ কৰিবলৈ আৰু উৰ্বৰতা বৃদ্ধি কৰিবলৈ আৱৰণ শস্য চপোৱা, কৰ্ষণ হ্ৰাস আৰু জৈৱিক কৃষিৰ দৰে অভ্যাসসমূহৰ প্ৰসাৰ কৰাত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হৈছে।
- বহনক্ষম কৃষি পদ্ধতিঃ
- মৃত্তিকাৰ অৱক্ষয় হ্ৰাস কৰিবলৈ আৰু উৎপাদন উন্নত কৰিবলৈ ব্ৰাজিলত ৰূপায়ণ কৰাৰ দৰে বৃহৎ পৰিসৰত অনা-কৰ্ষণ কৃষি পদ্ধতি (no-till farming) গ্ৰহণ কৰা উচিত।
- পৰিৱেশ সংৰক্ষণ আৰু উন্নত উৎপাদনশীলতাৰ বাবে শস্য পৰিৱৰ্তন, কৃষি-বননীকৰণ আৰু জৈৱিক কৃষিক উৎসাহিত কৰা প্ৰয়োজন।
বিশ্ব মৃত্তিকা সন্মিলন ২০২৪-এ খাদ্য সুৰক্ষা আৰু জলবায়ু স্থিতিস্থাপকতাৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰখাত বহনক্ষম মৃত্তিকা ব্যৱস্থাপনাৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল। ভাৰতে মৃত্তিকাৰ অৱক্ষয় প্ৰতিহত কৰিবলৈ আৰু মাটিৰ স্বাস্থ্য বৃদ্ধি কৰিবলৈ ব্যাপক নীতি আৰু কৃষি পদ্ধতি গ্ৰহণ কৰিব লাগিব। দীৰ্ঘম্যাদী কৃষি উৎপাদনশীলতা, পৰিৱেশৰ সুস্থিৰতা আৰু অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ বাবে মৃত্তিকাৰ পৰিৱেশ তন্ত্ৰ শক্তিশালী কৰাটো অত্যাৱশ্যকীয়।
