দক্ষিণ-পশ্চিম মৌচুমী বতাহৰ প্ৰত্যাহাৰ (withdrawal of the southwest monsoon) আৰু শীতকাল আৰম্ভ হোৱাৰ লগে লগে দিল্লী মহানগৰৰ বায়ুৰ মানদণ্ড অধিক নিকৃষ্ট হ’বলৈ আৰম্ভ কৰিছে। মহানগৰত একেৰাহে উচ্চ কণিকা পদাৰ্থ (high particulate matter)ৰ (পিএম ২.৫) স্তৰ ৩০০ তকৈ অধিক, “অতি দুৰ্বল” (very poor) হিচাপে শ্ৰেণীবদ্ধ কৰা হৈছে, আৰু এইটো অব্যাহত থাকিব বুলি আশা কৰা হৈছে।
দিল্লীৰ বায়ুৰ গুণগত মানৰ অৱনতিৰ আঁৰৰ কাৰকসমূহ
- নৰা জ্বলোৱা (Stubble Burning)
- অক্টোবৰ-নৱেম্বৰ মাহত পঞ্জাৱ আৰু হাৰিয়ানাত ঋতুভিত্তিক ধাননিপথাৰৰ নৰা জ্বলোৱা হয়।
- ই পিএম ২.৫ স্তৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ অৰিহণা যোগায় আৰু দিল্লীৰ প্ৰদূষণৰ প্ৰায় ২২% অৰিহণা যোগায়।
- পৌৰ নিৰ্গমন
- দিল্লীত বাহনৰ পৰা উচ্চ নিৰ্গমন, পিএম ২.৫ স্তৰত প্ৰায় ১৮% অৰিহণা যোগায়।
- নিৰ্গমনৰ ভিতৰত কণিকা পদাৰ্থ আৰু গেছ অন্তৰ্ভুক্ত থাকে, যি বায়ুৰ মানদণ্ড অধিক নিকৃষ্ট কৰি তোলে।
- গৌণ এৰ’ছ’ল (Aerosols)
- বায়ুমণ্ডলত প্ৰতিক্ৰিয়া কৰা প্ৰদূষকবোৰে গৌণ এৰ’ছ’ল গঠন কৰে, যি দিল্লীৰ শীতকালীন বায়ু প্ৰদূষণৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ।
- বতৰৰ অৱস্থা
- অল্প বতাহৰ গতি, উচ্চ আৰ্দ্ৰতা, আৰু শীতকালত নিম্ন তাপমাত্ৰাই প্ৰদূষকবোৰক আবদ্ধ কৰি ৰাখে, যাৰ ফলত স্থিৰ বায়বীয় অৱস্থাৰ সৃষ্টি হয়।
- আন্তঃসীমান্ত প্ৰদূষণ
- চুবুৰীয়া ৰাজ্যসমূহৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা প্ৰদূষকবোৰ উত্তৰ-পশ্চিম বতাহে দিল্লীলৈ কঢ়িয়াই অনাৰ ফলত, বায়ুৰ মানদণ্ড অধিক বেয়া মাত্ৰা লৈ ঢাল খায়।
- পদক্ষেপসমূহৰ ৰূপায়ণ বিলম্বনা
- গ্ৰেডেড ৰেছপন্স একশ্যন প্লেন (Graded Response Action Plan (GRAP))ৰ অধীনত গ্ৰহণ কৰা ব্যৱস্থাসমূহে প্ৰায়ে তাৎক্ষণিক সকাহ আগবঢ়াবলৈ সংগ্ৰাম কৰিবলগীয়া হয়, কিয়নো প্ৰদূষণৰ উৎসসমূহ ব্যাপক আৰু জটিল।
দিল্লীৰ বায়ু প্ৰদূষণ হ্ৰাসৰ বাবে চৰকাৰে গ্ৰহণ কৰা পদক্ষেপসমূহ
- শ্ৰেণীবদ্ধ সঁহাৰি কাৰ্য পৰিকল্পনা (Graded Response Action Plan (GRAP)) :
- বাহনৰ চলাচল সীমাবদ্ধতা, নিৰ্মাণ নিষেধাজ্ঞা, আৰু বিদ্যালয় বন্ধকে ধৰি প্ৰদূষণৰ স্তৰৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি পৰ্য্যায়ক্ৰমে ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰা হয়।
- বিকল্প নৰা ব্যৱস্থাপনা (Alternative Stubble Management)
- পৰম্পৰাগত নৰা জ্বলোৱা প্ৰতিৰোধৰ বাবে কৃষকৰ বাবে অনুদান আৰু সঁজুলি আগবঢ়োৱা হৈছে।
- যুগ্ম-অযুগ্ম বাহন আঁচনি (Odd-Even Vehicle Scheme)
- যান-বাহনৰ নিৰ্গমন হ্ৰাস কৰিবলৈ পঞ্জীয়ন সংখ্যাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি বাহনৰ ব্যৱহাৰ সীমিত কৰে।
- ৰাজহুৱা পৰিবহণ আৰু বৈদ্যুতিক বাহনৰ প্ৰসাৰ
- বাছ, মেট্ৰ ‘আৰু বৈদ্যুতিক বাহনৰ বাবে ৰাজসাহায্য বৃদ্ধি কৰা হৈছে।
- এন্টি-স্মগ বন্দুক আৰু পানী ছটিয়াই দিয়া (Anti-Smog Guns & Water Sprinkling)
- ধূলি হ্ৰাস কৰিবলৈ পথ আৰু নিৰ্মাণ স্থানত এই ব্যৱস্থা ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
- আতচবাজী নিষিদ্ধকৰণ
- উচ্চ প্ৰদূষণৰ সময়ছোৱাত আতচবাজীৰ ব্যৱহাৰ সীমিত কৰা হৈছে।
- বাস্তৱ-সময় নিৰীক্ষণ আৰু প্ৰৱৰ্তন
- বায়ুৰ গুণগত মান নিৰীক্ষণ বৃদ্ধি আৰু নিয়ম উলংঘা কৰাৰ বাবে কঠোৰ শাস্তি বিহা হৈছে।
- পৰিষ্কাৰ ইন্ধন আৰু বিএছ-৬ (BS-VI) নিয়মাৱলী
- চিএনজি(CNG)ৰ প্ৰচাৰ, পুৰণি ডিজেল বাহনসমূহ পৰ্য্যায়ক্ৰমে আঁতৰ কৰা, আৰু বিএছ-৬ নিৰ্গমন মানদণ্ড ৰূপায়ণ কৰা হৈছে।
- ৰাষ্ট্ৰীয় বিশুদ্ধ বায়ু কাৰ্যসূচী (National Clean Air Programme (NCAP))
- ২০২৪ চনৰ অন্তিম ভাগত পিএম স্তৰ ২০-৩০% হ্ৰাস কৰাৰ লক্ষ্য গ্ৰহণ কৰা হৈছে ।
- আন্তঃৰাজ্যিক সমন্বয়
- পঞ্জাৱ, হাৰিয়ানা আৰু উত্তৰ প্ৰদেশৰ সৈতে নৰা জ্বলোৱা আৰু অন্যান্য উৎসৰ সমস্যা সমাধানৰ বাবে পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰা হৈছে।
বিদ্যমান ব্যৱস্থাসমূহৰ কঠোৰ প্ৰয়োগ, উন্নত নৰা ব্যৱস্থাপনা, আৰু বাহনৰ নিৰ্গমন আৰু ঔদ্যোগিক প্ৰদূষণ হ্ৰাসৰ বাবে দীৰ্ঘম্যাদী কৌশল অন্তৰ্ভুক্তিৰে দিল্লীৰ অৱনতিশীল বায়ুৰ মানদণ্ডৰ মোকাবিলা কৰিবলৈ এক ব্যাপক আৰু সমন্বিত দৃষ্টিভংগীৰ প্ৰয়োজন। যদিও চৰকাৰে শ্ৰেণীভুক্ত সঁহাৰি কাৰ্য পৰিকল্পনা, পৰিষ্কাৰ প্ৰযুক্তিৰ প্ৰসাৰ আৰু ৰাজহুৱা পৰিবহণক উৎসাহিত কৰাৰ দৰে কেইবাটাও পদক্ষেপ ৰূপায়ণ কৰিছে, বৰ্ধিত বায়ু প্ৰদূষণৰ সংকটৰ পৰা জনস্বাস্থ্য আৰু পৰিৱেশক সুৰক্ষিত কৰাৰ বাবে আন্তঃৰাজ্যিক সহযোগিতাকে ধৰি সকলো খণ্ডৰ ধাৰাবাহিক প্ৰচেষ্টা অত্যাৱশ্যকীয়।
