লেখ আবেদন হৈছে উচ্চতম ন্যায়ালয় বা উচ্চ ন্যায়ালয়ক লেখ জাৰি কৰাৰ বাবে দাখিল কৰা এক আনুষ্ঠানিক লিখিত আবেদন বা অনুৰোধ। এই আবেদনসমূহ ব্যক্তি, সংগঠন বা সংস্থাসমূহে তেওঁলোকৰ মৌলিক অধিকাৰ সুৰক্ষিত কৰিবলৈ, বিধিবদ্ধ অধিকাৰ বলৱৎ কৰিবলৈ বা চৰকাৰী বা প্ৰশাসনিক পদক্ষেপসমূহক প্ৰত্যাহ্বান জনাবলৈ আদালতৰ অধিকাৰক্ষেত্ৰ আহ্বান কৰিবলৈ দাখিল কৰে।
লেখ আবেদন প্ৰকাৰঃ
- বন্দী প্ৰত্যক্ষীকৰণ (Habeas Corpus)
- উদ্দেশ্যঃ ‘বন্দী প্ৰত্যক্ষীকৰণ লেখ’এ বেআইনীভাৱে আটক কৰা এজন ব্যক্তিক মুকলি কৰি দিয়াৰ নিৰ্দেশনা প্ৰদান কৰে।
- ইয়াৰ নিম্নলিখিত কৰ্তৃত্বৰ বিৰুদ্ধে জাৰি কৰিব পাৰিঃ
- ৰাজহুৱা কৰ্তৃপক্ষ
- ব্যক্তিগত ব্যক্তিসকল
- ইয়াক নিম্নলিখিত কৰ্তৃত্বৰ বিৰুদ্ধে জাৰি কৰিব নোৱাৰিঃ
- আইনী আটক
- আদালত/বিধানমণ্ডলক অৱমাননা সম্পৰ্কীয় কাৰ্যকলাপ
- আদালতৰ বহিঃঅধিকাৰক্ষেত্ৰজনিত আটক
- পৰমাদেশ (Mandamus)
- উদ্দেশ্যঃ ‘পৰমাদেশ লেখ’এ ৰাজহুৱা কৰ্তৃপক্ষক ইয়াৰ বিধিগত কৰ্তব্য পালন কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিয়ে।
- ইয়াৰ নিম্নলিখিত কৰ্তৃত্বৰ বিৰুদ্ধে জাৰি কৰিব পাৰিঃ
- ৰাজহুৱা সংস্থা
- নিগমসমূহ
- নিম্ন আদালতসমূহ
- ন্যায়াধিকৰণসমূহ
- চৰকাৰ
- ইয়াৰ নিম্নলিখিত কৰ্তৃত্বৰ বিৰুদ্ধে জাৰি কৰিব নোৱাৰিঃ
- ব্যক্তিগত ব্যক্তি/সংস্থা
- বিবেচনামূলক কৰ্তব্য
- চুক্তিভিত্তিক দায়বদ্ধতা
- ৰাষ্ট্ৰপতি, ৰাজ্যপাল
- ন্যায়িক ক্ষমতাৰ অধীনত কৰ্মৰত উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ
- অধিকাৰ পৃচ্ছা (Quo Warranto) :
- উদ্দেশ্যঃ ‘অধিকাৰ পৃচ্ছা লেখ’এ ভুলকৈ ধাৰণা কৰা কাৰ্যালয় খালী কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিয়ে।
- ইয়াৰ নিম্নলিখিত কৰ্তৃত্বৰ বিৰুদ্ধে জাৰি কৰিব পাৰিঃ
- ন্যায়িক/অৰ্ধ-ন্যায়িক কৰ্তৃপক্ষ
- ইয়াৰ নিম্নলিখিত কৰ্তৃত্বৰ বিৰুদ্ধে জাৰি কৰিব নোৱাৰিঃ
- প্ৰশাসনিক, বিধানিক, আৰু ব্যক্তিগত সংস্থা আৰু ব্যক্তি
- নিষেধাজ্ঞা (prohibition) :
- উদ্দেশ্যঃ ‘নিষেধাজ্ঞা লেখ’এ নিম্ন আদালতক একোটা গোচৰৰ সৈতে আগবাঢ়িবলৈ নিষেধ কৰে।
- ইয়াক নিম্নলিখিত কৰ্তৃত্বৰ বিৰুদ্ধে জাৰি কৰিব পাৰিঃ
- ন্যায়িক, অৰ্ধ-ন্যায়িক, আৰু প্ৰশাসনিক কৰ্তৃপক্ষ
- ইয়াক নিম্নলিখিত কৰ্তৃত্বৰ বিৰুদ্ধে জাৰি কৰিব নোৱাৰি :
- আইন প্রণয়নকাৰী আৰু ব্যক্তিগত সংস্থা/ব্যক্তি
- উৎপ্ৰষণ লেখ (Certiorari)
- উদ্দেশ্যঃ ‘উৎপ্ৰষণ লেখ’ৰ জৰিয়তে উচ্চ ন্যায়ালয়ে নিম্ন আদালতৰ পৰা একোটা কাৰ্যকলাপ আঁতৰাই নিজৰ সন্মুখলৈ আনে।
- ইয়াক নিম্নলিখিত কৰ্তৃত্বৰ বিৰুদ্ধে জাৰি কৰিব পাৰিঃ
- বিধিবদ্ধ/সাংবিধানিক ৰাজহুৱা কাৰ্যালয়
- ইয়াৰ নিম্নলিখিত কৰ্তৃত্বৰ বিৰুদ্ধে জাৰি কৰিব নোৱাৰিঃ
- মন্ত্ৰীৰ কাৰ্যালয়
- ব্যক্তিগত কাৰ্যালয়
সাংবিধানিক ব্যৱস্থাসমূহ
- ৩২ নং অনুচ্ছেদ :
- উচ্চতম ন্যায়ালয়ে লেখ জাৰি কৰিব পাৰে।
- সংসদে আন আদালতক লেখ জাৰি কৰিবলৈ ক্ষমতা প্ৰদান কৰিব পাৰে, কিন্তু এতিয়ালৈকে এনে কোনো ব্যৱস্থা বিদ্যমান নাই।
- ৩২ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত উচ্চতম ন্যায়ালয়ে মৌলিক অধিকাৰৰ ৰক্ষক আৰু প্ৰত্যাভূত (guarantor) হিচাপে কাম কৰে।
- ২২৬ নং অনুচ্ছেদ :
- উচ্চ ন্যায়ালয়ে লেখ জাৰি কৰিব পাৰে।
- ১৯৫০ চনৰ আগতে কেৱল কলিকতা, বোম্বাই আৰু মাদ্ৰাজৰ উচ্চ ন্যায়ালয়ৰহে লেখ জাৰিৰ ক্ষমতা আছিল।
লেখসমূহৰ অধিকাৰক্ষেত্ৰ
- উচ্চতম ন্যায়ালয়
- উদ্দেশ্যঃ কেৱল মৌলিক অধিকাৰ বলবৎ কৰা।
- পৰিসৰঃ সমগ্ৰ ভাৰতৰ ভূখণ্ডত ব্যক্তি/চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে লেখ জাৰি কৰিব পাৰি।
- অস্বীকাৰঃ প্ৰযোজ্য নহয়, কিয়নো ৩২ নং অনুচ্ছেদ নিজেই এক মৌলিক অধিকাৰ।
- উচ্চ ন্যায়ালয়
- উদ্দেশ্যঃ আইনী আৰু মৌলিক দুয়োটা অধিকাৰ বলৱৎ কৰা।
- পৰিসৰঃ আঞ্চলিক অধিকাৰক্ষেত্ৰৰ ভিতৰত বা ইয়াৰ অধিকাৰক্ষেত্ৰৰ ভিতৰত ব্যৱস্থা গ্ৰহণৰ প্ৰয়োজন হ’লে লেখ জাৰি কৰিব পাৰি।
- অস্বীকাৰঃ ২২৬ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত ‘লেখ জাৰি’ক সমাধান হিচাপে অস্বীকাৰ কৰাটো বিবেচনামূলক।
বেআইনী আটক, চৰকাৰী নিষ্ক্রিয়তা আৰু ভুল কাৰ্যভাৰ গ্ৰহণক সম্বোধন কৰা বিভিন্ন ধৰণৰ লেখৰ সৈতে অধিকাৰ আৰু কৰ্তব্যৰ বলৱৎকৰণ নিশ্চিতকৰণৰ ক্ষেত্ৰত লেখ আবেদনে ভাৰতীয় প্ৰেক্ষাপটত গুৰুত্বপূৰ্ণ সঁজুলি হিচাপে কাম কৰে। উচ্চতম ন্যায়ালয় আৰু উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ অধিকাৰক্ষেত্ৰই এইক্ষেত্ৰত ন্যায়ৰ বাবে আইনী পৰিকাঠামো অধিক শক্তিশালী কৰে।
