এলাহাবাদ উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ বৰ্তমানৰ এজন ন্যায়াধীশ শেখৰ কুমাৰ যাদৱৰ বিৰুদ্ধে এক ধৰ্মীয় অনুষ্ঠানত বিতৰ্কিত, সাম্প্ৰদায়িকভাৱে অভিযুক্ত মন্তব্য আগবঢ়োৱা সন্দৰ্ভত এক মহাভিযোগৰ প্ৰস্তাৱ বিবেচনাধীন হৈ আছে। ই ন্যায়িক উপযুক্ততা (judicial propriety)ৰ বিষয়ে উদ্বেগ উত্থাপন কৰিছে।
ভাৰতত ন্যায়াধীশসকলৰ বাবে মহাভিযোগ প্ৰক্ৰিয়া
মহাভিযোগ প্ৰক্ৰিয়াটোৱে ন্যায়পালিকাৰ স্বাধীনতা সুৰক্ষিত কৰাৰ লগতে ন্যায়িক দায়বদ্ধতা নিশ্চিত কৰে। যদিও স্পষ্টভাৱে “মহাভিযোগ” (Impeachment) বুলি কোৱা হোৱা নাই, ই ১২৪ (৪) নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশসকলক “প্ৰমাণিত দুৰ্ব্যৱহাৰ” (“proved misbehavior”) বা “অক্ষমতা” (“incapacity”) (218 নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশসকলৰ বাবেও প্ৰযোজ্য)ৰ বাবে অপসাৰণ কৰাটো বুজায়।
প্ৰক্ৰিয়াৰ পদক্ষেপসমূহঃ
- প্ৰস্তাৱৰ আৰম্ভণিঃ
- ন্যায়াধীশৰ প্ৰতি মহাভিযোগ প্ৰস্তাৱ উত্থাপনৰ বাবে ১০০ জন লোকসভাৰ সাংসদ বা ৫০ জন ৰাজ্যসভাৰ সদস্যৰ সমৰ্থনৰ প্ৰয়োজন।
- অধ্যক্ষ/সভাপতিয়ে এই প্ৰস্তাৱ পৰ্যালোচনা কৰে আৰু সদনৰ মজিয়াত এই প্ৰস্তাৱ বিবেচনাৰ বাবে আগবঢ়াৰ সন্দৰ্ভত সিদ্ধান্ত লয়।
- উদাহৰণঃ মুখ্য ন্যায়াধীশ দীপক মিশ্ৰৰ বিৰুদ্ধে ২০১৮ চনত উত্থাপিত মহাভিযোগ প্ৰস্তাৱ নাকচ কৰা হৈছিল।
- তদন্ত সমিতি গঠনঃ
- তিনিজনীয়া সমিতিয়ে মহাভিযোগৰ তদন্ত কৰে। সমিতিৰ সদস্য তিনিজন হ’ল :
- ভাৰতৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ বা উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশ।
- কোনো উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ।
- এগৰাকী বিশিষ্ট আইনজ্ঞ।
- সংসদীয় আলোচনাঃ
- উক্ত সমিতিখনে প্ৰস্তাৱৰ ওপৰত তদন্তৰ ফলাফল দাখিল কৰে; সংসদে তদন্ত প্ৰতিবেদনৰ ওপৰত বিতৰ্ক ৰাখে।
- মহাভিযোগ প্ৰস্তাৱত অনুমোদনৰ বাবে উভয় সদনত বিশেষ সংখ্যাগৰিষ্ঠতাৰ প্ৰয়োজনঃ
- মুঠ সদস্যৰ সংখ্যাগৰিষ্ঠতা।
- দুই তৃতীয়াংশ সদস্যই প্ৰস্তাৱৰ ভোটদানৰ সময়ত উপস্থিত থাকে আৰু ভোটদান কৰিব লাগিব।
- চূড়ান্ত অপসাৰণ :
- উভয় সদনত গৃহীত হোৱাৰ পিছত, মহাভিযোগ প্ৰস্তাৱটো চূড়ান্ত অনুমোদনৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰপতিৰ ওচৰলৈ প্ৰেৰণ কৰা হয়।
সুৰক্ষা আৰু উদাহৰণঃ
- উচ্চ সীমাঃ ই মহাভিযোগ প্ৰস্তাৱৰ সাধাৰণ অপব্যৱহাৰ প্ৰতিৰোধ কৰে।
- বিশেষজ্ঞৰ পুনৰীক্ষণঃ ই সমিতিৰ নিৰপেক্ষ তদন্ত নিশ্চিত কৰে।
- সংসদীয় পৰীক্ষাঃ ই গণতান্ত্ৰিক দায়বদ্ধতাক উৎসাহিত কৰে।
অতীতৰ গোচৰসমূহঃ ন্যায়াধীশ ভি. ৰামস্বামী (১৯৯৩) আৰু ন্যায়াধীশ সৌমিত্ৰ সেনে (২০১১) মহাভিযোগৰ প্ৰস্তাৱৰ সন্মুখীন হৈছিল। কিন্তু প্ৰক্ৰিয়াটোৰ কঠোৰতা প্ৰদৰ্শনেৰে তেওঁলোকক পদৰ পৰা অপসাৰণ কৰা হোৱা নাছিল।
