সিন্ধু জল চুক্তি (IWT)
১৯৬০ চনৰ ১৯ ছেপ্টেম্বৰত বিশ্ব বেংকৰ মধ্যস্থতাত ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ সিন্ধু জল চুক্তি স্বাক্ষৰিত হৈছিল। ই সিন্ধু নদী আৰু ইয়াৰ উপনদী-শতদ্রু, বিপাশা, ৰবি, ঝিলাম আৰু চেনাবৰ ব্যৱহাৰৰ ওপৰত দ্বিপাক্ষিক সহযোগিতা স্থাপন কৰিছিল।
সিন্ধু জল চুক্তিৰ মূল ব্যৱস্থাসমূহ
- জলৰাশিৰ ভাগ-বতৰাঃ
- এই চুক্তিয়ে ভাৰতৰ বাবে সীমিত অনা-উপভোগীয়, কৃষি আৰু ঘৰুৱা ব্যৱহাৰৰ সৈতে তিনিখন পশ্চিম নদী (সিন্ধু, চেনাব আৰু ঝিলাম) পাকিস্তানক আবণ্টন কৰিছিল। আনহাতে পূবদিশৰ তিনিখন নদী (ৰবি, বিপাশা আৰু শতদ্রু নদী) ভাৰতক অনিয়ন্ত্ৰিত ব্যৱহাৰৰ বাবে আবণ্টন কৰা হৈছে।
- ইয়াৰে ৮০% পানী পাকিস্তানলৈ আৰু ২০% ভাৰতলৈ যায়।
- স্থায়ী সিন্ধু আয়োগ (Permanent Indus Commission) :
- উভয় দেশে বছৰি এখন স্থায়ী সিন্ধু আয়োগ গঠন কৰিব লাগিব।
- বিবাদ নিষ্পত্তিৰ ব্যৱস্থাঃ
- তিনিটা পৰ্যায়ৰ প্ৰক্ৰিয়াঃ জল-বিবাদসম্পৰ্কীয় বিষয়বোৰ প্ৰথমে স্থায়ী আয়োগে সমাধান কৰিব। এইক্ষেত্ৰত সফলকাম নহ’লে পৰৱৰ্তী আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত বিবাদ নিষ্পত্তিৰ ব্যৱস্থা লোৱা হ’ব।
- সমাধান নোহোৱা বিবাদবোৰ বিশ্ব বেংকৰ দ্বাৰা নিযুক্ত নিৰপেক্ষ বিশেষজ্ঞৰ ওচৰলৈ প্ৰেৰণ কৰা হ’ব, আৰু প্ৰয়োজনসাপেক্ষে বিশ্ব বেংকৰ সমৰ্থিত মধ্যস্থতাকাৰী আদালতৰ মজিয়াত তাক পুনৰ আবেদন কৰা হ’ব।
আইডব্লিউটি (Indus Waters Treaty)ৰ অধীনত পৰীক্ষা কৰিবলগীয়া বিভিন্ন প্ৰকল্প
- পাকাল দুল (Pakal Dul) আৰু লোৱাৰ কালনাই (Lower Kalnai) :
- পাকাল দুল জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্প (Pakal Dul Hydro Electric Project) : ইয়াক চেনাবৰ উপনদী মাৰুসুদাৰ নদীৰ ওপৰত নিৰ্মিত কৰা হৈছে।
- নিম্ন কালনাই প্ৰকল্প (Lower Kalnai Project) : ইয়াক পোনপটীয়াকৈ চেনাব নদীৰ ওপৰত বিকশিত কৰা হৈছে।
- কিষাণগংগা জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্প (Kishanganga Hydroelectric Project) :
- ই জম্মু-কাশ্মীৰত অৱস্থিত এক ৰান-অৱ-দ্য-ৰিভাৰ প্ৰকল্প।
- এই প্ৰকল্প সন্দৰ্ভত পাকিস্তানে আপত্তি উত্থাপন কৰি যুক্তি দিছিল যে ই কিষাণগংগা নদীৰ (পাকিস্তানত নীলম নদী নামেৰে জনাজাত) প্ৰবাহত বিৰূপ প্ৰভাৱ পেলাব।
- ২০১৩ চনত হেগৰ পাৰমানেণ্ট ক’ৰ্ট অৱ আৰ্বিট্রেশ্যনে (Permanent Court of Arbitration (CoA)) ভাৰতৰ পক্ষত ৰায়দান দিছিল আৰু চৰ্তসাপেক্ষে জল অপসাৰণৰ (water diversion) অনুমতি দিছিল।
- ৰেটল জলবিদ্যুৎ প্ৰকল্প (Ratle Hydroelectric Project) :
- ই জম্মু-কাশ্মীৰৰ চেনাব নদীৰ ওপৰত অৱস্থিত এখন নদীৰ পাৰ হৈ যোৱা জলবিদ্যুৎ শক্তি কেন্দ্ৰ।
গতিকে, শেষত উল্লেখ কৰিব পাৰি যে ১৯৬০ চনৰ ১৯ ছেপ্টেম্বৰত বিশ্ব বেংকৰ মধ্যস্থতাত ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত স্বাক্ষৰিত সিন্ধু জল চুক্তিয়ে সিন্ধু নদী ব্যৱস্থাৰ পানীৰ ব্যৱহাৰৰ ক্ষেত্ৰত দুয়োখন দেশৰ অধিকাৰ আৰু দায়বদ্ধতা নিৰ্ধাৰণ আৰু সীমা নিৰ্ধাৰণ কৰিছিল।
