তৃতীয় মোগল সম্ৰাট আকবৰক তেওঁৰ প্ৰশাসনিক প্ৰতিভা, ধৰ্মীয় সহনশীলতা আৰু সাংস্কৃতিক পৃষ্ঠপোষকতাৰ বাবে মান্যতা প্ৰদান কৰা হয়, যিয়ে আধুনিক প্ৰসংগত নেতৃত্বৰ পাঠক অনুপ্ৰাণিত কৰি আহিছে।
ব্যৱস্থাপনা প্ৰণালীঃ
- মনচবদাৰী ব্যৱস্থা (Mansabdari System) : এক সামৰিক-প্ৰশাসনিক গাঁথনি হিচাপে প্ৰৱৰ্তন কৰা মনচবদাৰী ব্যৱস্থাই সম্ভ্ৰান্ত লোকসকলৰ বাবে পদবী (মনচাব) নিৰ্ধাৰণ কৰিছিল, দায়বদ্ধতা নিশ্চিত কৰিছিল আৰু সামৰিক দক্ষতা বৃদ্ধি কৰিছিল।
ভূমি ৰাজহ ব্যৱস্থাঃ
- জাব্-ত ব্যৱস্থা (Zabt System) : জাব্-ত ব্যৱস্থা এক প্ৰামাণিক ভূমি ৰাজহ সংগ্ৰহ পদ্ধতি।
- উৰ্বৰতাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি সামাজ্যৰ ভূমিসমূহক পোলাজ (Polaj), পাৰৌতি (Parauti), চাচাৰ (Chachar) আৰু বাঞ্জাৰত (Banjar) শ্ৰেণীবদ্ধ কৰা হয়।
কেন্দ্ৰীভূত প্ৰশাসনঃ
- সংগঠিত পদানুক্রমঃ আকবৰে প্ৰশাসনিক সুবিধাৰ্থে সুভাদাৰ আৰু মুকাদ্দমৰ দৰে বিষয়াসকলৰ সৈতে সুভাষ, চৰকাৰ, পৰগণা আৰু গাঁও আদি বিভাগ কৰিছিল।
- পৰিষদসমূহৰ ভিতৰত দিৱান-ই-আৰ্জ (Diwan-i-Arz) (সামৰিক), দিৱান-ই-কোহী (Diwan-i-Kohi) (কৃষি) আৰু দিৱান-ই-খৈৰাত (Diwan-i-Khairat) (দাতব্য) অন্তৰ্ভুক্ত আছিল।
কলা আৰু স্থাপত্যঃ
- ফতেহপুৰ ছিক্ৰিঃ পাৰ্চী, ইছলামিক আৰু ভাৰতীয় স্থাপত্যশৈলীৰ প্ৰভাৱ প্ৰদৰ্শিত হোৱা বুলন্দ দৰৱাজা, পঞ্চমহল আৰু জামা মছজিদৰ দৰে প্ৰতিষ্ঠিত স্থাপত্য গাঁথনিসমূহ আকবৰৰ ৰাজত্বকালত নিৰ্মিত হৈছিল।
- আগ্ৰা দুৰ্গঃ জাহাংগীৰ মহলৰ দৰে উল্লেখযোগ্য স্থাপত্য-গাঁথনিৰ পুনৰ নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল।
- মোগল চিত্ৰকলাঃ আকবৰৰ পৃষ্ঠপোষকতাত মোগল চিত্ৰকলাই বিকাশ লাভ কৰিছিল। ই প্ৰকৃতিবাদ আৰু বাস্তৱবাদৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা, দৰবাৰৰ কাৰ্যকলাপ, ঐতিহাসিক ঘটনা আৰু প্ৰকৃতিক ক্ষুদ্ৰ কলাৰ জৰিয়তে চিত্ৰিত কৰাত অৰিহণা যোগাইছিল।
ধৰ্মীয় নীতিঃ
- ধৰ্মীয় সহনশীলতাঃ
অনা-মুছলমানসকলৰ বাবে জিজিয়া আৰু তীৰ্থযাত্ৰা কৰ বাতিল কৰা হৈছিল।
তেওঁ সতীপ্ৰথা নিষিদ্ধ কৰিছিল আৰু সমতাৰ প্ৰচাৰ কৰিছিল।
- ইবাদত খানা (Ibadat Khana) : ফতেহপুৰ ছিক্ৰীত আন্তঃধৰ্মীয় আলোচনাৰ স্থান হিচাপে ইবাদত খানা নিৰ্মাণ কৰি উলিয়াইছিল।
- দিন-ই-ইলাহী (Din-i-Ilahi) : আকবৰে সাৰ্বজনীন সম্প্রীতিৰ প্ৰচাৰ কৰা এক সমন্বয়মূলক ধৰ্মীয় মতবাদ গঢ় দিছিল।
- চুলহ-ই-কুল (Sulh-i-Kul) : তেওঁ শাসনকাৰ্যত শান্তি আৰু অন্তৰ্ভুক্তিৰ পোষকতা কৰিছিল।
আকবৰৰ ওপৰত ইতিহাসবিদ আৰু গ্ৰন্থঃ
- আবুল-ফজলৰ আকবৰনামা (Akbarnama) আৰু আইন-ই-আকবৰী (Ain-i-Akbari) : উভয় গ্ৰন্থতে আকবৰৰ ৰাজত্ব আৰু প্ৰশাসনৰ ব্যাপক তথ্য পোৱা যায়।
- হামজানামা (Hamzanama) : আকবৰৰ অনুমোদনত পাৰ্চী মহাকাব্যিক কাহিনী হামজানামা সংকলিত হৈছিল।
- ৰাজনামা (Razmnama) : ৰাজনামা মহাভাৰতৰ পাৰ্চী অনুবাদ।
সাহিত্যঃ
- যোগবশিষ্ঠ আৰু মহাভাৰতৰ দৰে হিন্দু আৰু পাৰ্চী গ্ৰন্থসমূহৰ অনুবাদ প্ৰসাৰিত কৰা হৈছিল।
- আকবৰে ফৈজ আৰু তানচেনকে ধৰি কবি আৰু পণ্ডিতসকলৰ পৃষ্ঠপোষকতা আগবঢ়াইছিল।
